Kamis, 05 Juni 2014
ADAT MINANGKABAU
![]() |
Nabila Azzahra |

BAB I
PITARUAH UNTUAK CALON PENGHULU
Assalamu'alaikum Wr. Wb..
Salam jo
sambah kami kapado sugalo niniak mamak nan gadang basa batuah, kapado
angku-angku alim ulama suluah nan tidak kunjuang padam. Angku-angku cadiak
pandai pasak jo kungkuang di nagari. Dubalang jo ampang limo parik dalam
pagaran kokoh bundo kanduang samo di dalam. Karanggo di batang kapeh manitih
daun silasiah lalai kabujuak silaronyo. Indak bainggo jo babateh bukan basibak
jo basisiah, di lingkuang sambah jo kasadonyo. Ama ba’du,,
Satantang tema
nan diangkek, alamaik sasaran kato, iyolah kapado calon panghulu tuneh pimpinan
di nagari kandidat pucuak dalam kaum. Kami tatiangkan dalam tulisan ujuiknyo
pitaruah ayah, nan barisi barisi pasan jo amanah. Dilahia kapado anak, dibatin
untuak rang banyak. Tulisan ko marupokan panyampaian dari angku Yus Datuak
Parpatiah kumandan balerong di Jakarta.
Kini ambo tuang dalam bantuak tulisan, komah nan kini sadang dunsanak baco.
Dalam tulisan nanko,, indak ado mukasuik manciplak maupun mampabanyak, tujuan
nyo satu sajo, supayo kami nan mudo-mudo ko buliah nak dapek baraja dan paham
jo hikmah nan di mukasuik.
Jikok diindang
di paberai, dietong dikaji-kaji raso lancang kami katangah mak, sabab baalah
dek baitu panghulu banyak nan batuah tuangku banyak nan kiramaik, dubalang
banyak nan sati. Rumik barundiang jo nan pandai, bak makan dakek mintuo. Tapi
walaupun nan bak kian mak, saguruah-guruah hari nan kapa di lauik juo, sa
rusuah-rusuah hati nan bana disabuik juo. Mako dijambaukanlah sapanjang tangan
di juluak sapanjang galah, disabuik sado nan dapek. Alang jo kekek bari makan barilah makan
kaduonyo, sangkak tagantuang-gantuang juo. Panjang jo singkek dipaulehkan, kok
tak sampai apo ka dayo. Tenggang dek mamak jo bicaro.
Akia kalam
sudahan kato kalelawa di pulau rimbang anak ruso mati tadabiah. Kok gawa
toloanglah timbang, kok doso ampunan labiah. Kami nan bukan cadiak pandai, ilmu
di Allah tasimpannyo. Kok lamah mohon dibilai, tando panghulu saandiko. Di
lubuak tarantang pukek, kanailah anak ikan rayo, duduaklah sutan arek-arek kami
ka mulai babarito.
Bismillahirahmanirrahim...
Manolah nak
kanduang jo nyo Ayah, kamari-mari anak duduak ado rundiangan ka di sabuik. Ayah
ingin bamuko-muko, basurah batutua panjang bakato bamuti-muti. Ndak lapeh sasak
di dado, nak lansai utang tabayia, jan nyo takalang-kalang juo ibaraik duri di
dalam kuku, bak tulang di karongkongan kini malah ayah lafaz kan. Waang kan alah tau juo nak, dalia nan sakah,
keadaan satantang badan diri ayah, umua samakin laruik juo, bak hari bajawek
sanjo, lah sirah cayo muntari manunggu luluih ka tabanam. Tubuah lapuak
kudaraik abih, darah dingin batin lah kandua paratian lah lamo puda. Sungguah
dipasak labiah ranggang, satiok kabek labih lungga, serak baserai jo bagian itu
nan lazim pado alam. Apo nan lazim pado alam
dahulu inyo tiado, kudian baru nyo ado akhianyo lanyap tak basiso. Jo kok
diliek ka nan lahia nak, di pandang-pandang dalam camin, umua ayah indak ka
lamo, antah beko antah barisuak ajadulah datang manjapuik, nan punyo tibo
mamanggia, dari tanah suruik ka tanah, pulang ke asa mulo jadi, dunia balipek
hanyolai. Dek sabab karano itu nak, mananti aja balun sampai tarago nyawa dalam
tubuah, salagi angok turun naiak. Nak ayah sudahkan karangko cinto nak lansai
bangkalai kasiah sayang nak tibo di gunjainyo, sinan salasai palangkahan.
Oo nak
kanduang sibirang tulang ubek jariah palarai damam sidingin tampa dikapalo, buah hati limpo bakuruang
gantuangan ayah jo bundo. Anak mudo salempang dunia, sumarak kaum caniago,
pamenan suku rang sikumbang bungo ka kambang di nagari. Dangakan molah
elok-elok nak, simakkan bana nyato-nyato. Nak jaleh mukasuik paham maa nak
saiah sasaran kato. Piliahi sado nan taserak kampuangkan kok nyo taganang.
Ambiak nan boneh ka tinaman, nan ampo bialah anyuik. Manolah nak kanduang ayah,
dalam sapakan duo nangko nak, kaba barito ayah danga, curito saiah dalam
kampuang apolah bunyi pakabaran. Kan
iyo bardiri rajo sapakaik alam baitu undang dalam adat tabuhua takabek arek
sampai kini alun barubah. Mako di dalam kaum pasukuan nan babuku bakaratan nan
basimpang basapiahan. Alah satanai salatak’an alah satapak sapija’an, murai tak
ado nan bakicau rantiang indak badatiak lai. Konon waang ka digadangkan nak,
mamaciak tampuak jo tangkai pucuak pimpinan pasukuan, iyolah panghulu tu
namonyo. Bulan Syawal tahun di muko di hari baiak bulan baiak, ombak tanang
angin salasai hujan taduah kabuik pun tarang dayuang balaia di musimnyo. Sinan
lah alek ka dipancang tagak marawa dalam kampuang gaba-gaba baradai panjang,
malatuih badia pusako bagua tabuah larangan tando rang gadang naiak nobat. Mako,,
dilapeh kulansiang ka nagari, dibantai kabau panjang tanduak, disaat kutiko itu
nak, dialek jamuan adat disandang gala dilewakan, anak ayah jadi panghulu rang
gadang basa batuah. Gadang di payuang sapatagak, basa di dalam pasukuan batuah
pulo di nagari. Alhamdulillah baiak lah itu syukur nikmat pado Allah sananag
lah ayah mandanganyo. Baa lah bana sanang hati nak, dek malin indak tabacokan
dek tukang alun talukihkan raso mandi di anak sungai, nan bak rumpuik di timpo
rinai. Namun nan salampih nan dari pado itu nak, jikok dibaliak bak mamanggang
kalau diulang bak manyapuah diinok lalu dimanuangkan, siko tagamang hati ayah,
tukajuik runggo hati bundo. Sabab baalah dek baitu nak, nyato bak pantun-pantun
urang, apolah bunyi pantunyo si saliah mangkuto ameh, mandaki mudiak kilangan,
lah buliah mangkonyo cameh, mandapek raso kahilangan.
Mangko baitu
kato ayah, sapanjang nan ayah tahu suriah sipasin dalam adat contoh nan sudah
di nagari. Ado
pun nan ka manjawek warih panghulu, bukan urang sumbarang urang, urang pilihan
lua dalam. Nan rimbun rampak jo adat babuah
labek jo pusako mandeh kayo bapak batuah, mamak disambah urang banyak. Mako kok
dibandiang-bandiang diukua adok ka badan diri waang ko, jauah lah panggang dari
api nak, awak gapuak tabaok lamak kok tinggi ditunjang rueh, lagak dibaju
gadang palasuran, gadang jo bareh rang baanduak. Pitih sayuik sikola tangguang,
ilmu bakurang-kurang pangalaman marapek alun. Tapek bak isi buah pantun,
sakalai ambiak ka salendang pambaok anak turun mandi, jo adaik awak mangapalang
jo syarak jauah sakali. Kok mahapik basi jo bilah beko yuang, tak baban batu di
galeh upah tajawek kabau pincang raso mambali itiak patah siko ta cameh hati
ayah. Tapi pulo nak, banyak pituah nan badanga tuturan urang cadiak pandai
apolah bunyi nasihatnyo, nyampang nan luhak lai katatimbun nan munggu makanan
tajak, paham jo ranah balikuhan sinan tabantang jalan rayo, alun nan jauah tak
tajalang. Ayah yakin nak, asahkan di niaik baiak cito elok paham mamutuih do’a
jo usaho. Sinan hidayah katurunyo.
Tak ado kunci
tak tabukak nak, sabab takalo tacetak kuro-kuro, urang mambuek anak kunci.
Carilah sampai basuo di maa lataknyo anak kunci. Dek itu ayah ingekkan, kok nak
tau rajin batanyo nak pandai sungguah baraja nak arih kuaik manyimak nak mulia
tapati janji nak tuah di budi baiak nak, kayo pandai baimaik. Kok iyo parang ka
dihadang ampang amanah batarimo langkok-langkok sanjato diri nak, pagaran laia
dengan batin tuntuik ilmu sampai ka ateh. Asahkan namuah manyimak, guru baserak
bakuliliang alam takambang tatuladan. Barajalah ka bakeh pisang, ba’a bana
rasio pisang nak, iduik hanyo sakali joak, umua nan tidak panjang amaik. Tapi bapantang mati mangarisiak sabalun
buah mangalupak walau jantuangnyo ka taulua. Pagi di pancuang patang tumbuah
dipapek bataruak juo, cako rogek kini badaun. Paneh ba musim tak nyo
layua, dek ribuik haram tabokekkan sampai maurai bungo mandak. Tumbuah isuak
babuah labek manyirah sabalik tandan, dimakan urang sanagari, buruang jo pipik
barasaki.
Dek lah sampai
niat mukasuik mambari guno bakuliliang tarago indak ka disintuah nak, inyo ka
tumbang rabah surang, rilah mati tunduak ka bumi. Umua usai tugas salasai, jariah indak dikana lai
bia nan satu manilainyo. Sebentar tapi berkesan sekali,
penuh kenangan. Baitu falsafah hiduik pisang lukisan hadis pado alam khairunnas
yamfa’unas “Sebaik-baik manusia,
ialah manusia yang memberi manfaat untuk orang lain”. Atau baguru pulo ka
baringin nak, tumbuah manangah-nangah padang dari jauah jadi pedoman lah hampia
jadi tumpuan tampek bapuhun dagang singgah. Daun rimbun manyusun siriah ibaraik
atok ka bataduah umpamo payuang ka balinduang. Dahan gampa baurek tunjang
manyatu hunjam ka bumi, kok sakah pantang maimpik, buah nan indak labek bana gadang
sakiro makanan punai.
Nyampang lareh buhua ditampuak jatuah manimpo
urang lalu, alun manyeso nan dibawah. Diurek malantai tanah indak nan tumbuah
lua rumpuik. Rumpuiknyo gatia-gatialan co lapiak perdani hijau aluih lunak bak
bulu kuciang tampek musafir lapeh harat. Itulah sifat dek baringin nak, walau
bapaneh kahujanan tumpuan angin jo limbubu maliuak di timpo badai, namun
ba’alah bana panangguangan nak, dek janji ikarar taguah ikhlas sabagai payuang
panji, sinan hakikat bahagia. Contoh nan sudah pado alam nak tuladan bagi
pamimpin, suko jo rila dipabanyak saba tawakal dilabiahi. Tasabuik tantang
panghulu, adopun asa namo panghulu dari pangka sarato hulu, tampuak tangkai
gagang pamacik sinan hinggoknyo mato ladiang bakeh punco arek mangungkuang. Kok
lai tampan tabaok urek like kareh bamatan dagiang bapilin silang siua tukang
salasai mambantuaknyo dilangkuang makanan rawik dilarik tunangan ukia, putiang
sanang bawa mamuji simpai malilik sanang hati sapakaik lilin jo ambalau. Ujuik
ma’ana kasimpulan nak, kok nak jadi panghulu juo pangka jo ulu dalam adat
tampuak jo tangkai do nagari pambalo anak jo kamanakan. Taguah-taguah
bapandirian, jaleh-jaleh tanah bapijak, yakin-yakin kama dawah, itu ciek. Arati
kareh bamatan, berprinsip dalam bersikap konsisten dalam bicaro, tangung jawab
dalam bertindak baitu baso rang kini.
Bantuak tampan
roman manakah, mukasuiknyo tahu jo anak buah, piduli jo masalah, cepat tanggap
dengan aspirasi arus bawah. Usah cuek kato rang kini, masa bodoh kecek rang
Jawa, buto sambilan baso awak. Jaan nyo putiang malarak ulu takanak simpai jo
bawa pangungkuang pangabek arek. Itulah iman dengan takwa nak, agamo pagaran
batin syariat pidoman iduik suluah di dunia jo akhiraik. Sataguah-taguah ulu
sabik nak, satajam-tajam mato ladiang nyampang ambalau tak marapek, alamaik
lungga dipakuakkan pancuang jan arok ka mamutuih. Itulah inyo kasiah sayang
nak, mangabek jo tali budi babungo santun jo ibo, pamor datang susah mandapek
kharisma ka tibo surang sinan wibawa tapampangnyo. Adopun hiasan jo ukiran
mangko manih dipandang mato sajuak hati saleso batin banamo baramah tamah.
Banyaklah sengeang dari galak dapek sanjuang indak malantiang kanai upek
pantang mangaluah karitik jadi vitamin. Kayo musikin tak basisiah nan kurang
sapo dahulu nan lai kama kapai. Tapi kok tak
basuo nan sado nantun nak, kalau kaulu-ulu tibarau bawa kajai simpainyo dawai
jo bantuak indak manakah jo kilek jauah sakali elok tinggakan mato sabik. Kato
kok urak-urak ungkai barundiang taranjak-anjak, patang pakek barisuak caia budi
tasingik di nan rami agamo mangulik dasun tiok disapo tak babunyi asa diimbau
tak manyauik suko mamanciang jo balango, nan runciang nyo rawik juo. Itulah
pantang cilakonyo nak, jadi panghulu pucuk bulek pimpinan dek urang banyak.
Jauahkan bana tu nak kanduang upek sarapah nan katumbuah doso lah anak nan ka
dapek, Ayah tak rila tantang itu.
O… nak
kanduang imbauan ayah, agak parapek molah duduak nak nyato ujuik kato-kato.
Pado jangko takaran umum ukuran pasa nan biaso, sawajah tantang panghulu,
pamangku adat di nagari manaruah saraik pamakaian kriteria kecek urang ado
sabaleh bilangannyo, manolah jinih nan sabaleh, partamo Islam, kaduo musti
laki-laki, katigo banda tajunan aia, kaampek baligh berakal, kalimo sehat lahia
batin, kaanam urang arih babudi aluih, katujuah piduli jo anak buah, kasalapan,
kasiah jo ibo pado adat, kasambilan manaruah jiwa pemimpin, kasapuluah adil
sarato jujur dan nan kasabaleh ringan muluik lamak barundiang. Satantang Islam
agamonyo itulah saraik pokok pangka, salua agamo Islam tartulak jadi panghulu
saraik sapuluah tak balaku. Sabab baitu kato ayah, nan jadi landasan adat urek
tunggang tali mariahnyo nyatolah hadis jo Qur’an adat basandi syarak, syarak
basandi kitabullah. Kok nyato inyo urang kapi ataupun murtad baliak gagang,
gugua sugalo kewajiban tangga rangkaian adatnyo. Usahkan ka jadi datuak nak
baban panghulu ka dipangku manjadi sutanpun tak mungkin. Punah warihnyo jadi
minang babasuah jajak di pusako haram mamakai namo suku talantiang di rumah
gadang. Baitu bunyi undangnyo dalia nan indak ragu lai pasang sudah paku lah
mati.Itu nan partamo.
Nan kaduo, urangnyo musti laki-laki sabab sapanjang
ukuran syarak laki-laki nyato pamimpin babateh pado parampuan. Arjalu kawamun
‘alannissa, baitu ayat mangatokan landasan hukum syariatnyo. Nan
katigo babanda tajunan aia, jaleh pusako pawarisan nyato basasok bajarami basuo
pandam pakuburan bukan inggok bukan mancakam bukan pulo urang malakok talukih
di dalam ranji. Nan kaampek baligh berakal,
alun sampai ukuran umua urang tabilang anak-anak dilua saraik tu namonyo.
Diadaik Koto Piliang dek karambia tumbuah dimato arihnyo langsuang dari mamak
buliahlah gala dilewakan walau datuaknyo paja ketek namun mamacik tampuak
andiko talimpah bakeh nan patuik sampai mananti inyo gadang. Nan
kalimo, sehat lahia sehat di batin. Kok badan sakik-sakitan, sakik nan tidak
kunjuang cegak salah bao kurang anggoto cacat pisik bak kecek urang dilua
bilangan adat atau gilo dalang jo pasiak kandua sabalah tali gitarnyo nyato
baluhak kurang panuah indak baruang bakeh masuak lakeklah palang pasak adat
pangkek panghulu balarangan. Nan kaanam babudi
akhlak bataratik, walau mungkin di pandang mato bantuak lai takah pun ado tapi
kok iduik ndak babudi laku parangai busuak anyia akhlak indak manaruah, ilang
patuik jadi pamimpin. Nan bak manitih kayu
lapuak ibaraik manompang biduak tirih hanyuik sarantau anak buah. Nan katujuah,
piduli jo anak kamanakan, sapantun gubalo tangah padang ingek taranak takucawai siang jago
malam batanggang pandang caliak nyariang pandanga alih diarek ka malantiang.
Alun sakik panawa tibo, baru tagamang lah bajawek tiok tangih makan pujuak
baitu sifaik rang gubalo. Nan kasalapan,
kasiah jo cinto pado adat babaiak sangko jo pusako undang-undang bajunjuang
tinggi, kok nyampang ragu jo adat hati bainggan manarimo dalam nan inyo
baindakkan antilah jadi panghulu urang munafik tu namonyo.
Santano lai ka mangawik adat di saik dipakainyo.
Jo kok taraso mambarek-i tibolah cacek tak babandiang dikatokan adat lah kuno
lah tingga caro bapikia mahambek garak pambangunan. Di tangannyo adat ka caia
tu nak, bapitaruah antah ka mancik musang manjadi induak ayam. Nan kasambilan
leadership, pandai manyusun jo maatur, bijak malenggang ka talenggok sasuai
agak jo ajiah dek aluih karajo tukang indak bakasan sambuang paran. Nan
bungkuak makanan tarah, nan kasek makanan rawik, sasuai mangko takanak talatak
suatu dimakannyo. Nan kasapuluah, adil sarato jujur, adil dalam mahukum jujur
dalam manimbang di tangah latak tulang pungguang. Sakadar manimbang samo
barek nak, jo kok maukua samo panjang tibo mambagi samo banyak. Alun sampai
hakikat adil jujur nan patuik diragukan. Sabab baitu kato Ayah, samo barek ameh
jo perak ganiah marekan saukuran dagiang satandiang jo galeme. Itulah zalim
banamokan.
A… cubo Ang
pikia Ang ranuangkan nak, dek ingin babuek adil jujur nan luruih-luruih tabuang
ang karek kayu samo panjang, rumah apo nan katagak? Ka baalah bantuak rumahnyo
kalau tunggak jo paran samo panjang rasuak sapanjang itu pulo taruih kapado
kusen pintu anak janjang kasau jo laeh hinggo ka pasak pintua dapua, ukurannyo
ampek-ampek meter, lai ka jadi rumah? Nah dek anak baradiak kakak, nan adiak
sadang di TK nan kakak nyato SMA diagiah jajan samo banyak dibari saribu
surang, mako kejamlah waang ke nan gadang, indak sampai samangkuak bakso. Lobo
namonyo ke nan ketek, jajaj pemen tigo ratuih, minum mambaok dari rumah. A… baa
makonyo adil, dimaa talatak kajujuran? Agiah nan ketek limo ratuih bari nan gadang tigo ribu,
itu baru nyo sadang elok. Mako hakikat adil kajujuran nak, iyolah malatakkan
suatu pado tampek tapakai alua jo patuik, seimbang serasi dan selaras. Di jari
lataknyo cincin, di langan takanak galang maliek jo mato batin. Nah iko saraik
kasabaleh nan panghabisan banamo pamimpin tauladan basambuang ateh jo bawah
sapaham baliak batimba komunikatif kecek rang kini. Baalah elok bunyi rabab nak
dek pakak urang mandanga baliau malengah sajo mako paralu basiang ateh tumbuah
mamandang di ateh rupo cito lalu mukasuik sampai sasuai umpan jo ikan biduak
santondan jo pandayuang itulah sabaleh saraik nak, itu pulo pandapek ayah
sapanjang ilmu nan tasimpan, mungkin di tambo tak basuo dek rang cadiak balain
sabuik dek nan pandai batuka bunyi ujuiknyo kasitu juo. Ayah mambaco nan
tasirek tingga dek waang mamahami.
Didulang
sadulang lai pandulang ameh malako ayah ulang saulang lai panyambuang nan
putuih cako. Sapanjang paparan ayah tadi nak, bilangan saraik dek panghulu ado
sabaleh parkaro tapi kalau dikampo naknyo kucuik dilipek diguluang-guluang
jadilah inyo ampek macam baitu sapanjang adat. Kok ado urang batanyo manga kok
sampai ampek sajo, indak tigo ataupun limo, tujuah lapoan jo sapuluah? Jawabnyo
sasudah iko ayah tarangkan, kini rundiangan ditaruihkan nak, yaitu satantang
syaraik panghulu batasan kecek rang kini kriteria bahaso aluihnyo. Ado papatah mangatokan
tiok lasuang ba ayam gadang tiok munggu babalamau kalau dirunyuik dipanjangkan
diambiak ka ujuik paham mako dapeklah di ma’anakan, bahwa satiok kapa ba
nahkoda tiok pasukan bakumandan tiok jamaah ba imamah tiok kumpulan bakatua
satiok PT. punyo dirut satiok suku bapanghulu. Makonyo ayam bapamisa nak,
babaliak ke undang tadi tiok lasuang ba ayam gadang, indaklah lain mukasuiknyo
di tangah galanggang lasuang, ayam gadang nan bakuaso. Lasuang adlaah lambang
komunitas sebuah unit masyarakat nan punyo wilayah mamurakyat langkok pimpinan
perangkatnyo. Walaupun duo – tigo baayam gadang sikua sajo nan bakuaso, nan
lain patuah ka kumandan. Itulah inyo panghulu urek tunggang, pucuak nan bulek
pusek jalo pupunan ikan, mamaciak taraju di kaumnyo. Mako mancari sosok
panghulu nak, ideal cakak mamimpin panutan umat dibawahnyo, ado ampek kriteria.
Ditamsilkan ka ayam gadang nan batando ba pembawaan punyo karakter kharismatik
yaitu partamo nan sirah ranggahnyo kaduo nan bakilek bulunyo, katigo nan
badarai kukuaknyo, kaampek dilasuang pamainannyo.
Sadangkan nan
panjang susuah indak tamasuak panilaian doh sabab hakikat susuah jo taji adolah
simbol kakarasan disiko otak nan paralu bukan jo otot bapanggakkan. Nah mari
koti bacokan ciek-ciek. Kok ayam baranggah sirah tandonyo indak bapanyakik,
kalaulah hitam ranggah ayam gilo makuak-akuak surang berak kapua angok bagarau
mato layua bulu maramang ikua kulai paruah ka tanah cubadak mudo ka kawannyo.
Mukasuiknyo nak, urang nan sehat lahia batin langkah kamek garak nyo lapeh utak
janiah jiwa barasiah baru salasai pimpinannyo. Juo barikuik pola pikir, kinerja
kebijakan dan kepekaan sadonyo sehat terkondisi. Kuniang bukan karano kunik,
lamaknyo bukan dek basantan indak ciluah bebas KKN urang barasiah lua dalam
lahia coga batin salasai, itu ciek tu. nan kaduo nak nan bakilek bulunyo, yaitu
gagah necis pede jantan banyali besar kalau loyo kuyu marumuak makai indak
sandereh di maa wibawa ka tumbuahnyo.
Lagak bukan di
kain maha nak gagah bukan dek banyak baju. Tapi nilainyo di penampilan
sumbernyo di dalam jiwa membayang lalu ka paroman digarak nampak cahayonyo,
mako nan disabuik bulu bakilek bukanlah hanyo licin seganyo tapi basinar
panji-panjinyo. Pantulan nur nan di dalam tidak punya beban, baitu istilah
populernyo. Salanjuiknyo pulo pilihan nan katigo yaitu badarai kukuaknyo,
lantang kalau mangecek barasiah buah tutuanyo, jaleh irama vokal baseni
baintonasi buah katonyo bama’ana ibaraik padi boneh satangkai sarimah haram
bana nan ampo tatunggang ditampuang urang taserak makanan piliah. Tapi
samantang pun baitu nak, nan didanga bukan nyanyian urang mamandang nan balagu.
Tiok kalua dari hatim hati lah pulo manarimo kalau maluncua dari muncuang
sakadar malayok di talingo nilai rangkaian kato-kato bukan manih lamak batutua
indak sorak badantang-dantang tapi buah isi katonyo. Kabanaran nan tahan
bandiang luruih nan makanan tiliak bukti nan bisa dikakokkan. Itulah beda
antaro ota jo pituah antaro pidato jo ceramah antaro kampanye jo pangajian.
Mako nan
dimukasuik kukuak badarai indak lain indaklah bukan kato manganduang kabanaran
disampaikan jo muluik manih. Lamak tibo di talingo sajuak tajun di hati tapakua
batin manarimo. Komunikatif, nyambung istilah di Betawi, bahakimah caro
lamonyo. Nah, iko nan panghabisan, nan kaampek di lasuang pamainannyo. Jo kok
pamain tapi banda raok ilia tabang ka mudiak tiok paga tiok bakukuak. Lasuang
tingga musang maintai taranak gaduah baciok-an pamimpin kapunduang tu namonyo,
lah sasek mamiliah bapak ayam. Padohal takalo maso dahulunyo, saat amanah batarimo
bajawek jo pasatiran basumpah jo demi Allah bajujuang kitab Qur’an, nyampang
dikana ta’alia-nyo nak ikarar sumpah nan babaconan ipuah nan tidak katawaran,
biso nan bukan alang-alang Allahu Rabbi nan katahu. Mandanga lafaz-nyo sajo
misa kapado kayu mati, manggaga pitalah bumi bagoyang langik nan tujuah gumanta
alam bakuliliang.
Cubo ang pikia
nak, nyampang khianat jo amanah janji sakadar buah muluik sumpah nyo ganti
gulo-gulo, tangguang jawab dibaok lengahkan taranak indak tagubalo, anak buah
serak baserai, mako padahannyo kaateh indak bapucuak, kabawah indak baurek,
ditangah digiriak kumbang. Awak indak baurek lai, badan mumuak sabaliak batang,
pucuak rogek badaun indak, tagak juo mamancang bumi baralah kabarek
panangguangan nak, nyampang barantiang salai daun dapek bagayui kalelawa
tansano rabah tabalintang disapo juo dek tindawan. Tapi apo kadayo kayu mati
nak, taseso di tangah padang
basinggam jo matohari pupuik angin jo ribuik. Kok siang batuduang awan, kok
malam salimuik ambun. Itu barulah kieh kato bayang, ko non pulo ditapasiakan
dibaco ujuik maripaiknyo Allahu’alam parasaian. Kaateh indak bapucuak, aratinyo
putuih gantuangan tali langik, murka Allah nyato manimpo. Kabawah indak baurek,
tangga hubungan dengan bumi, manyumpah umat nan dipimpin. Di tangah digiriak
kumbang, punah wibawa namo baiak mancibia mungkadukallah itulah dalia nan sakah
nak, kalau panghulu mengkhianat, pamimpin urang kualat pajabat mancakiak
rakyat, tangguang dek angku kutuak urang sapantun kayu mati tagak merana
sepanjang masa, derita tiada tara hina dina di
alam maya. Na’uzubillah tsumma na’uzubillah.
Kini
rundiangan diganjua suruik nak, panjapuik nan tingga cako satantang ampek
maampek. Adopun angko ampek angko batuah, angko pusako jak dulunyo sukatan adat
Minang Kabau. Tiok suatu tabagi ampek, tajalin di undang-undang talukih dalam
limbago sampai kini barubah indak. Cubo ang simak jaleh-jaleh, adat tabagi pado
ampek, yaitu adat nan sabana adat, adat nan taradat, adat nan diadatkan dan
adat istiadat. Kato ampek bagiannyo, yaitu kato pusako, kato mufakat, kato
dahulu batapati kato kudian kato bacari. Aturan tabagi ampek, aturan adat,
aturan syarak, aturan undang dan aturan cupak. Pamimpin ado ampek urang nak,
banamo urang ampek jinih, yaitu ado bapanghulu, ado malin, ado manti cukuik
kaampek jo dubalang. Kabinet pagaruyuang banamo basa ampek balai. Bandaro di
sungai tarab, indomo di siruaso, mahkudum di sumaniak, tuan kaji di padang gantiang. Ampek
pasa buliah manggadai yaitu maik tabujua tangah rumah, gadih gadang indak balaki,
rumah gadang katirisan, adat indak badiri. Arah bajalan ampek macam, partamo
jalan mandaki, kaduo jalan mandata, katigo jalan manurun nan kaampek jalan
malereang. Nak, siriah langkok pun ampek juo nak. Yaitu badaun siriah, babuah
pinang, basadah, bagambia. Ramuan ubek ampek daun, kumpai, cikarau, sitawa,
sidingin. Kok tibo mambuek samba, balado, bagaram, babawang, baasam. Sasukek
ampek cupak, sacupak ampek gantang, sagantang ampek omok. Rumah gadang
bagonjong ampek, pantun satanggak ampek-ampek, saraik nagari bakaampek suku,
baitu sataruihnyo jihad nan ampek, suok, kida, muko, balakang, ateh, baruah,
ilia jo mudiak, utara, selatan, timur, barat, api, aia, angin jo tanah.
Sampaipun nak, kapado parmainan ampek juo. Silek balangkah ampek, saluang
bagirik ampek, kudo dilapeh ampek-ampek, main domino ampek urang, bakoa
barampek juo. Pendeknyo sugalo ampek nak, ampek, ampek, ampek jo ampek. Banyak
lai kalau dibilang ayah cukuikkan sado nan tun dietong bahabih maso. Itulah
sabab karanonyo, jo kok tak tahu jo nan ampek, tacacek di dalam adat tacalo di
masyarakaik, pakak, mada, bungkuk sarueh indak manangkok antenenyo, indak tahu
jo nan ampek, ma’ananyo indak tahu jo aturan. Sabab undang-undang sakabek
ampek, kok lai paham jo paraturan, dikatokan urang maampek baitu aturan rang
saisuak nak.
Muhammad
Rasulullah, adolah lambang kapemimpinan tuladan nan tidak kunjuang usang.
Baliaulah king of king, panghulu dari sugalo panghulu, di barat atau di timur,
dari dulu taruih bak kini sampai balipek alam nang ko. Indak lamo jadi
panghulu, tigo baleh musim tapakai mamaciak tampuak suku Arab, batuka colok
dunia ko, dari bakabuik tarang jilah bakisai adat Jahiliah tatagak adat
islamiah. Ilia sanang mudiak santoso, sumarak alam bakuliliang, mardeso sugalo
umat, itulah sabab karanonyo nak, diantaro saratuih rang pilihan, baliau surang
nan tabilang nan lain buliah diindakkan baitu paparan buku karangan pujangga
urang Barat Nasrani pangikuik Nabi Isa, ndak urang Islam mangatokan doh,
sapanjang surah guru-guru, manuruik kaji nan badanga nak, sabagai Rasul ikutan
pidoman urang akhir zaman, baliau mamakai ampek sifaik. Sifaik nan patuik kito
tiru jalan tabantang kaditampuah dari dunia lapeh akhirat. Kok manyimpang sasek
arah, indak ragian nan batiru. Mako sakapa pasisia taniayo nan kodoh hanyuik
dahulu handam karam indak batumpang. Manolah sifaik nan ampek nak, partamo
siddik, kaduo amanah, katigo fatanah, kaampek tabligh. Mari kito tapak
ciek-ciek, amanah aratinyo mambanakan, mambanakan satu kabanaran, kabanaran
mutlak nan tak tabandiang nyato datangnyo dari Allah. Alhaqqu mirrabbiq
falatakunna minal muntarimu, satiok nilai kabanaran timbangannyo ka Al-Qur’an,
walau logika manulaknyo.
Suaro banyak
tak jaminan, ruang dan waktu tak mambateh, nan bana tataplah bana, bia sakaum
maragukan. Itulah sikap Abu Bakar. Dek mambanakan di salah Nabi baliau dapek
galaran Siddiq, Abu Bakar Siddiq ra. Mangkonyo nak, mancari kabanaran ado
takaran timbangannyo. Silahkan rapek sanagari, barundiang urang cadiak pandai
pakaikan alua dengan patuik, mancari bana nan sabuah, tapi tunggu dulu
mamakaikannyo sabalun naiak ka timbangan, sabalum syarak mambanarkan. Kok lah
sapakaik maiyokan indak balawan jo syariat itulah bana nan hakiki. Itu pulo nan
dikatokan syarak mangato, adat mamakai. Kok kamanakan barajo ka mamak, batua,
mamak barajo ka panghulu, buliah, panghulu barajo ka mufakat, musti, mufakat
barajo ka alua jo patuik, iyo, alua jo patuik barajo ka bana, harus, bana
bardiri sandirinyo, tunggu dulu dong. Masiah tagantuang urusannyo lanjuikkan
karajo bana yaitu Allah SWT. Mangkonyo samparono nak, kamanakan barajo ka
mamak, mamak barajo ka panghulu, panghulu barajo ka mufakat, mufakat barajo ka
alua jo patuik, alua jo patuik barajo ka bana, bana barajo kapado Al-Haq. Inyo
nan badiri sandirinyo, itulah baru samparono adat. Kasimpuylannyo nak, sifaik
siddiq mukasuiknyo, mambanakan satiok nan bana, walaupun rumik mangatokan,
“ulil haq walau” muran katokan nan bana walaupun pahik baitu wasiat Rasulullah.
Nah, kini nan kaduo. Nan kaduo amanah, amanah
aratinyo jujur, jujur ke diri surang, jujur ke urang lain dan jujur kapado
Allah. Itulah sifat Rasulullah, sahinggo baliau bagala Aminu, Muhammad
Al-Aminu, baitu tarekh mangawakan.
Tando urang
bajiwa jujur nak, satiok pasan dipasampai, satiok pakirin dipalalu, satiok
pataruah dipaliharo. Kalau mangecek indak panduto, kalau nyo bajanji ditapati,
ikarar ditaguahinyo, tansano tasasek arah inyo baliak ka pangka jalan, sasek
mamakan mamuntahkan, salah ambiak mangumbalikan, tadorong cotok malantiangkan.
Pangka batulak kajujuran adolah nurani dalam hati, talago fitrah dalam jiwa,
labuahannyo ikhlas lapang dado, tawakal saba jo rilah. Nurani kok kalah dek
napasu, timbua khianat jo munafik, sinan bamain aka ciluah, cadiak buruak urang
namokan. Dituka baruak jo cigak, maimbuah saikua karo urang tagagau nyo
marusuak. Nyampang baliau rang panggaleh, timbangan bakarajokan, basuo jo
niniak mamak pusako tinggi dilegonyo, tibo dek hakim jo jaksa undang jo hukum
nan dirawik. Kok inyo pajabat kantua, pambukuan direkayasa, nyampang tatumbuak
jo ulama ayat Tuhan dikarek-karek halal jo haram dipalungga. Kalau ang lah tau
nak, musuah satiok kajujuran adolah lobo sarato tamak, sombong jo takabua.
Indak nan tinggi dari pucuak, indak nan gadang dari baniah, awak sianu jo nyo
awak. Salero tunggang ka nan lamak, kok mato condong ka nan rancak, itu wajar
itu manusiawi, tapi dek hati paliangan Allah dek mato paliangan setan, punyo
urang disantuang juo. Tibo godaan dek napasu datang bisikan dek dubilih aa
katonyo, kalau iko contoh barangnyo sarik buliah jarang basuo beko urusan di
bulakang. Dima baranak dima dibuai, dima tumbuah dima disiang, kok tak kini
pabilo lai. Mako tarambaulah inyo ke maksiat, lah karam baru manyasa. Adang jo
jatuah di nan data nak, barasiah hati dari awak elok niatan dahulunyo. Tapi dek
tabukak pintu rasaki, basuo kijang tauik batamu anau mintak sigai, sinan baputa
baliang-baliang, ilang jujur tabik khianat.
Dek itu ayah
ingekkan, usah bamain tapi jurang nak, ijan panagak di nan cupiang, hati-hati
manjago diri, hanyuik kok indak kapintasan. Adil-adil kalau mahukum,
jujur-jujur pagang amanah, arek-arek mamacik janji. Kok iyo saluak ka
dikanakkan itulah baban dikapalo nak, baban nan usah dicayahkan barek ringan,
musti dijujuang. Kok karih ka ang pasisik sinjato bisa makan tuan, runciangnyo
mancucuak pinggang mato tajam baliak batimba, biso nan indak katawaran ipuah
nyo racun manyeso ang. Ang ndak tau contoh jujur, ba’a bana caronyo jujur?
Caliaklah jujur tukang pangkeh nak, guntiang nan runciang dikacanyo, kapalo
bulek basarahkan, pisau nan tajam diganggamnyo lihia sabatang bahonyokan,
karano apo, karano tatanam kayakinan raso inyo jujur jo tugasnyo, bandiangkan
jo rang gilo mamaciak rantiang, sakampuang urang maandok sabalik urang mainda
sanjato di tangan rang tak jujur. Paham ang mukasuik nyo yuang. Nah, nan katigo
fatanah. Fatanah artinyo cadiak, pintar, intelektual.
Cadiak paralu
dalam hiduik, bia untuak diri sendiri, kok kunun mamimpin urang banyak.
Kalaulah cadiak nan bamain, kabek nan arek jadi lungga, ruang nan sampik jadi
lapang, rusuah batuka gadang hati, tak luluak nan tak katanaman, alun ditanyo
lah bajawab, aso disabuik duo dapek, tigo takanak ampek sudah, tabu sarueh jadi
saparak. Tapi caadiak nan lia tak bakakang, mularaik ka urang banyak, manyeso
ka masyarakaik nak, ganas balabiah bak harimau, sabuas-buas binatang, makannyo
sakanyang paruik lah kanyang nyo lalok panjang. Tibo nan cadiak masuak rimbo,
asah manjala disembanyo, hutan baluka disasoknyo, jo urek aua dikuihnyo. Cadiak
nan maa tu nak, cadiak buruak. Cadiak nan dimukasuik jo fatanah, iyolah cadiak
tahu pandai, lamak dek awakkatuju dek urang, awak mandapek urang ndak
kahilangan. Padang
ditampuah tak barangin lauik dikundak tak bariak rumpuik tarang bilalang dapek.
Katahuilah
nak, adopun cadiak karajo utak, mandapek parentah dari hati, zat iradat nan
bakandak, lalu diracik ditarawang, diolah, dianalisa. Tibolah ide jo gagasan,
manjadi rencana nan tepola tatuang di rekayasa. Kok tatumbuak di jarak jauah,
dicari jalan babaliak pokok ketek labonyo gadang, tali sayuik pangabek arek
tapak buruak tagadai maha. Lah, lah sudah utak bapikia, lalu dibaok turun ke
bawah ditimbang ka sanubari, disinan raso bamainnyo itulah tahu rang namokan.
Salain diusua dipareso, luluih saringan aka budi, tagaknyo lai di nan data
jalannyo alah di nan luruih arahnyo batua di nan bana. Baru taujuik dalam
garak, basuo dalam amalan, itulah pandai kanamonyo.
Sari kato isi
rundiangan nak, urang nan cadiak tau pandai baputa kincia-kincianyo bamain raso
di dalam sinan basuo bijaksano. Raso dibaok naiak, pareso dibaok turun, itu
pituah dek nan tuo. Maananyo apo kandak hati nan dibawah dibao naiak kakapalo,
karajo utak nan diateh, dobaok turun masuk dado. Mako nan cadiak iyolah utak,
nan tau ariah jo raso nan pandai garak cando kio. Atau pikiakan jo utak, timbanglah
jo nurani, ujuikkan jo amalan. Itulah inyo urang nan cadiak, tau jo pandai. Jo
kok diambiak dalia nangko nak, dapeklah ayah katokan baraso golongan urang
cadiak pandai indak indentik jo sikola doh. Status sarjana intelektual alunlah
jaminan urang pandai. Nan jaleh baliau hinggo
cadiak, tingga nan duo langkah lai baru tibo di cadiak pandai. Nah, iko nan
panghabisan, nan kaampek tabligh. Tabligh artinyo manyampaikan, sabagai utusan
Allah baliau wajib manyampaikan, manyampaikan sugalo pasan nan datang dari nan
manyuruah, tak ado tasuruak tarsambunyi sadonyo kameh dipalalu hinggo salasai
samparono. Mako dek kito umaik baliau wajib maniru manuladan mangikuik sunah
Rasulullah.
Dalam kampuang duduk sinan taratak dahulunyo
batanang-tanang anak duduak ayah maansuo jo bicaro elok-elok buyuang kaparak
tutuah lah dahan jua ambiek ka hulu tangkai ladiang elok-elok buyuang manyimak
kok lai tasabuik dinan bana ambiek kaguru kapambandiang nyampang bukan nan
tabaco lah dek binguang badan juo tinggakan jadi sarok laman ka Tuhan
subananyo.
Dulu lah Ayah
sabuik juo, baraso mangko manusia dijadikan untuak pamimpin di alam ko
“khlifatullah” jabatannyo wakia Tuhan di muko bumi. Kamudian nan dari pado itu,
kapado kito laki-laki dibari pulo tugas khusus sabagai pamimpin perempuan
“arijalu kallahu na ‘alla nissa’” (laki-laki itu pemimpin bagi wanita), baitu
bunyi surek Nissa’ ayat ka tigo puluah ampek. Di ayat lain Allah firmankan “ku
amfusakum wa ahlikum nara”
(peliharah diri mu dan ahli mu dari api neraka). Siapo nan ahli manuruik
syarak, partamo istri, kaduo anak, katigo nan dibawah parwalian. Merekalah nan
kadisalamaikan lahia batin dunia akhirat.
Mako dek sabab
karano itu nak, sabagai anak laki-laki nan dimaso kutiko nantik lamo lambek
katibo juo. Waang ka jadi urang gadang mamikua baban tangguangjawab mamimpin di
rumah tanggo. Bukankah jadi gubalo nak, sajak parentah nan sabuah taruih
larangan nan sapatah caro mauruih anak bini, lai kok taracak dalam bana indak
manyimpang dari hukum. Tantangan apakah mambarikan, nasi sarimah nan basuo, aia
satitiak nan bataguak, pitih sakupang ka balanjo, kain sabanang nan bapakai.
Lai kok di jalan Allah atau bacampua barang haram. Sadonyo ka ditanyo nak,
sadonyo ka disudi ka disiasek, di pareso di meja hijau dihadapan kadil mujalil.
“kulukum raim wa kul raim mas’un harrahim yati” setiap kamu pemimpin, dan
setiap pemimpin akan ditanya tentang kepemimpinannya baitu Rasulullah
baparingek. Mako jaan pado laknati, payah bana nak. Upah tajawek kabau pincang
dihalau bahabih hari utang lah nyato batungguan. Kini-kini ayah kanakan,
hati-hati mancari jodoh. Jaan basuo bakato urang, babaju kasungguah lusuah,
katak-katak di langan, lahguyah mangkonyo rusuah, mandapek raso kahilangan.
Tansano
mamiliah kayu ka bajak, mako carilah nan lantiak landai, nan bungkuak agak
malaua, jan rumik bana manarahnyo. Piliah dagiangnyo nan bapilin bamatan
bamato-mato, batarek baurek-urek. Mungkasuiknyo, kok tasorong bajak ka batu sah
maliuk mato singka, kabau nan indak payah amaeik. Satantang mamiliah parampuan,
ado anam nan ka dipandang. Manolah wajah nan anam, partamo rancak ruponyo,
kaduo mulia bansonyo, katigo banyak haratonyo, kaampek tinggi sikolanyo, kalimo
haluih budinyo, nan kaanam taat agamonyo.
Carilah
sabaliak kampuang yuang, pareso bilang nagari bak mamiliah baniah satampang. Nan rupo elok rawiknyo rancak kok kuniang putiah
barasiah, kok itam manih manjalinok, gadang nan indak gadang bana, gapuak
tangguang, kuruih tak jadi, langkahnyo tagonyek-gonyek, lenggoknyo cando baukua
caliak taguah pandang mandanyuik. Pado galak senggeang balabiah ndak basikek manih
juo (he he ..).
Sudah itu nan
banso tinggi badarah biru, anak rajo turun tamurun anak puti sulik basulik. Ibu
dosen, bapak pejabat, mamak cadiak urang tapandang minantu lareh daulunyo.
Piliahlah pulo nan kayo banyak harato, sawah bajanjang turun bukik parak laweh
tumpak batumpak bantian jo kabaua tabilang. Rumah mewah oto balirik, tokonyo
sabalik pasa, tiok bank badepoosito, jo remot mambukak laci. Satantang
sikolanyo, urang tadidik tapalaja S-1 di bidang Hukum Pascasarjana Ekonomi
Doktor Anda (Dra) bagayuik pulo kini MA. nan diangannyo. Bahaso inggris baaia
tajun bahaso jerman indak maangok, kono japang jo mandarin.
Alun sampai di
sinan sajo yuang, nan baradat babudi aluih, pituah lunak kato marandah, gayanyo
anggun kaibuan. Lincah supel basopan santun, tapakai tata krama kode jo etik
pergaulan, sahinggo maadok ka bawah tak manakua diateh pantang kalinduangan
kayo musikin tak basisiah. Panghabisan nak, gadih muslimah pakai jilbab, iman
taguah amalan ta’at, juara umum MTQ pengurus remaja masjid pandai dakwah jo
ceramah. Itu kok kandak buliah pintak balaku tu buyuang. Tapi manuruik pandapek
ayah, raso tak mungkin ka batamu sarik buliah larang basuo antah di dalam
kato-kato. Kadang-kadang iyolah dapek nan dihati, tapi tak dapek bakandak hati,
nan bak ibarat pantun urang “Patah silaro junjuang siriah maraok ka rumpun
bambu, daun nan duo tigo alai digatia anak dari maso, satokoh kain dipiliah,
alah lah dapek nan katuju banang haluih coraknyo kanai, sayang baginjai kapalonyo”.
Kok tidak basuo nan sado nantun, diantaro nan anam kadicaliak usah tatumpu ka
nan ampek. Tapi utamokan nan duo macam yaitu budi jo agamo. Sabab akibaiknyo
nak, rancak rupo indak baiman, itu pangka cilako dalam kampuang manggata dalam
nagari. Buliah banso babudi indak, congkak takabua tantangannyo manjajok di
masyarakat. Urang kayo jauah agamo, tumbuah lah tamak jo sarakah, jo pitih
urang diagonyo. Ilmu tinggi akhlaknyo kurang, alamaik cadiak nak manjua nagara,
digadaikannyo.
Sabaliaknyo
nak, rupo kurang tampan manangah, awak bansaik sikola tangguang urang darai
banso dibawah sudah yatim piatu pulo. Tapi inyo babudi elok baso iman taguah
ibadah taat, itulah urang ka dipiliah. Sasuai jo hadis Nabi “fa’alika bizati
tinni wal khuluk faribat jaminu’ (hendaklah kamu memilih istri yang baik agama
dan akhlaknya kalaulah tidak demikian niscaya kamu kecewa) Hadis Sayyah riwayat
Ahmad.
Sudah kurun
kian nambah kian ayah saran ayah anjurkan, ambiaklah nan elok ditangah latak
tulang pungguang sabab malabiahi ancak-ancak mangurangi sio-sio sapanjang
tubuah bayang-bayang, yang sedang-sedang saja baitu syair lagu dangdut. Kok
mato kan iyo
condong ka nan rancak, nak salero tumbang ka nan lamak itu wajar sajo itu
manusiawi. Mako carilah nan elok rupo, manih dipandang, ubek jariah palarai
payah, pamenan mato patang pagi. Tapi usah nan rancak jo pangamek nak, bintang
kampus bungo nagari idola anak mudo-mudo jangan, isuak diri ang disesonyo,
picayolah ke ayah. Apo sabab, dek awak manaruah balamau tantu sabalik buruang
maangguak tiok lalu, tiok mamatiak, urang singgah manjujai juo, di maa katahan
sangkak pimpi ang yuang raso kalapeh dari tangan, ibo ayah nasib ang beko nak,
tarumuak bak kalah main, makan hati barulam jantuang, gilo bamato kabalakang.
Satantang asa katurunan caliak lah urang baiak-baiak kaji salampih nan diateh.
Kok lai barasiah jo ulunyo barasiah juo ka muaro. Bapak balang anaknyo kuriak
tibo di cucu rintiak juo.
Maliek ragi
katurunan itu paralu nak, paralu. Namo nan dipandang usah bansonyo bukan
badarah rajo-rajo, turunan lareh angku damang, ndak paralu. Sabab baitu kato
ayah. Dek awak urang biaso, ayah takuik ayah kuatir, waang dipandang remeh
urang, bak pantun-pantun rang pagurau koe “basimpang jalan ditembok, tatumbuak
di pintu kabun kakida ka kampuang cino, urang siriah awak karakok yuang lai
bana saroman daun di raso balain juo”. Kok dapek mamiliah jodoh nak, usah nan
kayo rayo bana. Tapi satingkek beda salisiah diateh awak sabanang, kok lai
bagian samo bansaik, bajaso tiok baragiah tau jo syukur jo nan ado. Walau kito
nan mambalikan labiah balenang nan di urang tapi jo nan kayo kumari bedo
diseokan rumah sapetak eloklah gudang rang gaeknyo. Dipadianyo mangontrak kunun
pulo mambali rumah awaklah nyato urang manompang raso tajajah lahia batin.
Taroklah kini lai saulah, tapi dimaa batandan karambi tuo basobok samo pambaean
awaklah kulai kucuik dulu malangkah tauntuak-untuak mangecek bak pita kusuik.
Indak kanaiak panji-panji ang yuang. Dibae pulo manjauah, manyisiah dari nan
banyak disinan mangko tambah parah, tajarak silaturahmi kasihan jo anak-anak
inilah korban pasenjangan. Kasimpulannyo nak, si Maya gadih rang Bayua bintang
SMA Panyinggahan bamiang lalok di kasua sanang di lapiak panjamuran.
Satantang jo
pandidikan, iyo handaknyo urang sikola gadih tadidik tapalajar, sabab
dimaso-masi bak kini kalaulah hanyo tamaik SD konon tak pandai tulih baco,
alamaik ka sampik alam deknyo cangguang di dalam pargaulan. Kok dapek pintak jo
pinto, sahamba-hamba ujuang tabu, marasai duduak di SMA andaknyo. Kok alah
sabantuak itu mudah-mudahan manangkok parabolanyo indak ka binguang memble
banak. Sungguah pun baitu nak, ado ciek nan kadiingek, yaitu jaan tinggi
sikolanyo dari awak, andaknyo satingkek di bawah awak, atau sataraf
sakadudukan. Jampang tapaso tinggi juo usah manyuruak jauah bana. Sabab tinggi
kalau nan dipimpin dari nan mamimpin, di maa wibawa dilatakkan, nan bak bilah
panggiriak basi baa bana kuek manggisa bilah ka tingga bilah juo, tuah taimpik
sajak dulunyo. Caliaklah ayam baranak itiak, sajak talua lah diarami, tibo
wakatu ditatehkan bakaja mambaok turun diaja mancotok-cotok, sasampai di tapi
tabek anak itiak tajun ka aia baranang ilia jo mudiak ibo awak nasib jo ayam
nak, mamanggia bakotek-kotek balari sabaliak kolam itiak nan tidak acuah lai.
Ujuang kato
buah rundiangan, adopun mamiliah parampuan nan mamanuhi rukun jo syarat untuak
jadi pasangan hiduik mustilah mamandang unsur nan anam. Yaitu unsur kecantikan,
unsur keturunan, pendidikan, ekonomi, moral dan agama. Kok indak panuah ka
ateh, panuah ka bawah jadi juo asal jan sirah nilai rapornyo. Misalnyo, indak
usah nan rancak bahenol bana sabantuak artis pragawati, tapi usah pulo nan
pencuik basagi-sagi dimaalah sayang disangkuikkan, haa…. Oo soal keturunan,
ndak baa doh urang biaso kabanyakan, nan paralu bapaknyo bukan pamaliang, mande
pun bukan perek indak pulo asa palasik. Kok ka bansaik, bansaik molah. Tapi
usah nan bansaik banyak utang. Sahinggo
baru sapakan bini awak urang lah antri pai managiah, ijan tu.
Kok pandidikan
pulo minimal tamaik SMP satingkek jo Sanawiah, cukuiklah itu. Sudah itu akhlak,
aa iko mutlak paralu. Carilah gadih sopan urang saulah, nan tau baramah tamah,
nan paragiah jo pamurah, nan paibo pasidakah, nan panyantun ka urang susah tapi
ikhlas karano Allah. Baa pulo jo agamonyo, bialah ndak siak bana, cuman nan
limo wakatu ndak tingga, puaso ibadah wajib, nan sunat banyak saketek, tatap
takarajokan. Istimewa nan ciekko nak, rancak labiah bini dari awak. Supayo apo,
supayo takalok lai manjagokan, kok lupo ado ka mangingekkan.
Sahubuangan
masalah nangko nak, ado rumus diagiah Nabi kiro-kiro kato baliau dalam bahaso
caro awak, adolah ampek kriteria cri-ciri istri tauladan. Maa nan ampek, yaitu
apobilo dipandang hati awak sanang, apobilo disuruah nyo capek pai, apobilo
dibari gadang hatinyo, apobilo tapisah elok laku. Itu, sabaliaknyo pulo nak,
tando-tando istri cilako nan partamo panampilannyo bantuak cimutu samak-samak
mato mamandang (heh…), badan kumuah rambuiknyo kusau, ba kain ndak sandereh,
muko masam suko pambudek, katiaknyo babaun padiah, atu, tu. Nan
kaduo, kalau disuruah inyo pambantah. Asa dilarang dilangganyo, diajai bantuak
rang cadiak, namuah batangka bakaluak arang, badebat batagang ariah, ciek dek
awak saribu dek inyo. Nan katigo, kandaknyo
barapi-api, mamintak tiok sanyenyek tak piduli di mungko urang, tapi dibalikan
nan murah masak cacek, diagiah nan maha tak nyo rajan. Nan
gadang indak badaso, nan panjang cumeehkan awak talengahkan disembanyo heh…. Aa
iko nan panghabisan, nan panghabisan pangguntiang dalam lipatan, pamanciang
dalam balango, penghianat saiahnyo bana. Diadok-an cando saulah, bapurak-purak
setia mesranyo alahurabbi. Tibo di baliak pambulakangan, kasiah pindah sayang
bapaliang, biliak ditunggu urang lain. Nan bak
pantun lah disuaian basaubin anak rang kamang, belok ka Batam pulang pai di
pasa banto pamainan, apo katenggang induak samang, di sangko oto di garasi
kironyo urang manambangkan.
Nak, itulah
bunyi pitaruah ayah nak, tantang mamiliah parampuan untuak diambiak ka jadi
istri. Jampang kok tibo partanyaan, baa caro manyalidikinyo. Jawabnyo mudah
sajo, masalah rupo jo rawik badan bisalah dipandang langsuang. Sawajah asa
katurunan kondisi dek ekonomi latar balakang pandidikan, buliah dicari
informasi, ditanyo kian kamari, basiasek bakeh kawannyo. Tapi soal pribadi
pambaoan, ataupun amal jo ibadah, bayangnyo nampak di parangai caliak korelah
tingkah laku sinan kasiah gambarannyo. Kok baitu malah surah ayah, tantu kalian
bapandapek, supayo siang nan bak hari, supayo tarang nan bak bulan, nak nyato
hitam putiahnyo, tantu pajatu digauli bana. Dibaok bakawan arek, dipacar
bacewek-cewek, barulah dapek dipahami. Kok ampo bialah nak tabang, boneh
naiakkan ka rangkiang, hati nan tidak ragu lai, he . . . .
Sabanyo nak
soal pacar mamacar ko, ba pole istilah lamo, bagandak caro saisuak. Di hati
ketek kami rang tuo, samiang haram ndak katuju malah cilako tantangannyo. Sabab
apo, sabab diliek contoh ka nan sudah nak, kalau api jo bensin lah barampia nan
katidak nyalo tabaka, suliklah bana manjagonyo antah dibateh dindiang kaco.
Tansano lai hiduik manggajolak yuang, rumah nyalo, kampuang tapanggang, kalam
nagari diasok-I, jangguik ayah ang dilalahnyo. Tapi samantang pun baitu, karano
dek anak mudo kini, batin maaja indak pa’arek radar lamah amper bakarek tak
paham ciek juo jo korenak, kok itu namonyo to the point, tembak tupai bacokok
mariah silahkan bacewek, bapacaran, apo boleh buat. Tapi awas, jago jarak ingek
jo diri. Martabat di paliharo, anak urang disalamaikkan.
Kok wakuncar
kecek kalian, wajib kunjung pacar kapanjangannyo atau pai apel jo malam minggu,
musti tau aturan lalu lintas, mangarati jo rambu-rambu jan sampai awak kanai
tilang. Elok-i urang sarumah, sayangi adiak-adiaknyo, muliakan rang gaeknyo,
baso-basoi dunsanaknyo. Kecek urang kan
alah tandonyo arok jo tinaman, siang tarangi di rusuaknyo, pataguah paga
bakuliliang jan lupo jo pupuak kandang. Kok maota basantai-santai baoklah
duduak di baranda, mangecek maagak-agak, galak usah marahe-rahe, pulang malam
jan laruik bana. Nyampang ingin kalua rumah, bajalan-jalan rekreasi musti saizin
bapak mandehnyo batantu kama batujuan, sate
sabungkuih itu wajib tu, he . . . .
Pendeknyo
mukasuik maajuak urang, awakpun ka kanai ajuak. Ingek-ingek tamakan umpan nak,
kononlah pulo bedonyo tukang panciang dijujuik ikan galang gadang mamandanyuik.
Sopan-sopan dalam bagaua pantangkan tasingik budi paliang cilako anak bujang
lasak tangan tadorong jago-jago resek panja kumari awai, indak luluih EBTANAS
nak, drop out kasudahannyo picayolah ang.
Ado ciek nan manggamang
nan mahantu-hantu di pikiran, yaitu dek asik cubo ka cubo, gilo dirintang hati
gadang hilang tujuan nan usali, ibarat urang mambali kudo ko nak, baa urang
bali kudo, dicubo nan kareh runggo dipakaikan palano sirah lalu diracak ka
galanggang, lari sabaliak duo baliak lah panek kudo balapehkan. Dicakau
tangguli anguih dipasangi pangaik bendi, cacek tibo salah batimpo, tinggalah
kudo jo nasibnyo. Disemba pulo nan bacak putiah inyo nan bantuak rajo bajalan.
Kasudahannyo lah marasai kudo sakandang kudo kuku caia pungguang malaleh, bulu
kusuik ikua lah regek, ulah dek ciluah salah niat janji mukia jo bali orong
sumpah bagumam baidokkan. Usah tajadi tu anak oi…. Utang lah nyato tapabuek tu
nak, hukum karma lah mananti anak cucu ang pambaianyo, na’uzubillahhimin
zallik.
Saketek nak,
taserak ka ayah piliah, tacicia ka di japuik sawajah umua jo pangkeknyo, ado
bana rumus jo ukurannyo. Slisiah umua nan ideal yaitu saparo ditambah tujuah.
Aratinyo, umua padusi nan sadang elok satangah umua laki-laki ditambah bilangan
tujuah. Umpamo awak baumua duo puluah, nan padusi andaklah sapuluah ditambah
tujuah tapeknyo baumua tujuah baleh. Baitupun kok marapulai umua duo puluah
anam, anak daro musti saparo dari duo puluah anam tigo baleh ditambah tujuah
duo puluah. Umua duo puluah sadang elok, atau kok ka labiah jan banyak bana kok
kurang jan sampai jauah, nak saimbang kabau jo padati. Tinggi badan pun dikaji
pulo, mangko sarasi bapasangan nak elok roman baiak dipandang, jan tinggi
padusi dari awak. Satidak-tidaknyo beda satampo ataupun samo saukuran. Nah
itulah nak, lah ayah surahkan caro-caronyo baa manilai rang padusi ko aa
cubolah nalarkan jo pikiran satitiak jadikan lauik kok sakapa turun gunuangkan
sado nantun ilmu ayah.
Katahuilah
nak, salain kodrat nan duriah nikah kawin ko ajaran syarak parentah langsung
dari Nabi, hukumnyo wajib fardhu ‘ain nilainyo ibadah amal saleh asal kan
Lillahi Ta’ala atau karano Allah, sabuah hadis mangatokan maananyo sajo ayah
baco “Hai para pemuda, kato Bagindo Rasul kawinlah kalian kalau sudah mampu
karena perkawinan akan menundukkan pandangan nan menjaga kehormatan, tapi kalau
belum sanggup berpuasa-lah sebab puasa akan menjadi penawar”, Hadis Riwayat
Bukhari Muslim.
Cukuik jaleh
cukuiklah tarang bukan, bahwa gunonyo kawin diwajibkan untuak tujuan jo
mukasuik manjinakkan nafsu syahwat, gejolak batin nan bakobar mahampeh gairah
insan nan bak ombak parang jo pasia musim pabilo kalarainyo. Mako perkawinan
adolah muaro, perkawinan adolah banda aliran bakeh lapeh saluran mandapek ridha
Allah. Tapi pulo, nyampang kok jauah tak tajalang, kok ampia indak taturuik,
indak mampu indak takao, ulah dek bansaik badan diri mako kito disuruah
bapuaso. Dengan puaso mananggang makan kurang zat api dalam tubuah manurunkan
spaning ibaraik listrik manyuruik-i kayu dalam tungku nak taduah angeknyo baro
walau tak sampai mamadamkan.
Anakku, nafsu
sabagai rahmat adolah anugerah Allah Ta’ala nan tak dapek dek Malaikat patuik
ditarimo disyukuri malalui nikah parkawinan. Sinanlah latak kamuliaan nak,
sinanlah nilai ketaqwaan mencapai derajat jo martabat, insan nan kamil
sejatinyo. Tapi, nak kok indak jalanan pasa nan batampuah labuah nan golong nan
baturu, mambali barang baecer manyeo sakali pakai maminjam basuko-suko alamaik
panyakik nan ka buliah nak, tangguang lah AIDS jo HIV atau pun fisik nan samo
lapeh kawin yes nikah no, mako jatuahlah awak ka tingkek hewan kumpua kabau jo
kumpua kambiang itu istilah paliang cocok.
Satantang
masalah nangko nak, harapan ayah basampaikan. Nyampang isuak umua lah cukuik
sihat adoh pitih manaruah alah bamampu lahia jo batin usah ang mananti lamo
bana hiduik mambujang tak babini. Sabab baalah jo baitu kok lamo biduak di
kualo basauah di bawah tabiang baban indak muatan kosong angin kancang aruih
bapesong lidah ombak malapia juo.
Ayah takuik
nak, biduak ang karam di tapi maratok pulau di subarang hanyo kok buliah pintak
jo pinto, lapehkan dulu adiak padusi, awak mairiang di bulakang, baitu sifaik
laki-laki hiduik di alam Minangkabau. sasuai jo zaman kutikonyo, di masyarakat
alam Minangkabau sampai manjalang jo ka masuak soal jodoh kawin bakawin
monopoli di tangan mamak, kok gadih lah mulai gadang satumpak umua limo baleh
mulailah mamak bausaho siapolah urang ka dijapuik untuak pasangan kamanakan.
Sakirolah nampak nan diangan alah basuo nan katuju sasuai pulo paretongan, mako
langsuanglah batunangan. Cupak tatagak kaji si ragian takambang kaditiru hukum
nyo syaraik kadipanuhi sapanjang adat nan bapakai. Parsatujuan nan kapunyo ndak
paralu, ndak paralu katuju ndak katuju kok gaek baranak tujuah awak lah calon
nan kaampek, tarimo sajo. Pantang bapatah kecek mamak, cilako gadih banyak
cencong. Sabab indak nan cadiak dari mamak, indak nan tuo dari kako pasang
sudah paku lah mati tak buliah dianjak lai. Nyampang sarupo rang anggan barani
manggeleang panjang mahambuang-hambuangkan diri, mako bagilia urang mahariak
batitik jo tangkai sapu atau diarak jo limau tawa disambua jo pinang tuo,
dikatokan paja lah kanai urang malapeh kapandaian santuang pilalai tu agaknyo.
Baa satantang
jo ayah paja, status baliau urang sumando, tugas nyo cuman manikahkan. Soal
jodoh soal baralek itu urusan mamak rumah sutan tingga mangamek-ngamek. Datang
tamu duduakkanlah, urang makan dibasoi, paruik sandirilah malapiak maluncua
pulang karanggai. Adapun nan bujang-bujang, jo kok dibandiang jo nan gadih.
Agak mardeka pilihannyo. Hanyo dimaso kawin jolong, mamak mambari kato mati
tibo maulang kaduo kali bebas mamiliah nan katuju tingga malapor ka famili.
Tapi kok ado silang sangketo antaro kaum kaduo pihak, tibo parentah mancaraikan
lapatkan talak sinan juo walau sadang bakasiah sayang. Itu dulu nak, dulu sangkek jaman panjajah. Alun
banyak urang marantau maso adat basajaluah. Kini kok ayah liek ayah pandangi,
bia di kampuang atau dirantau, nan ajuang nan darai samo sajo lah jauah bana
parubahan sarupo siang dengan malam. Maso talangkai lah balipek pasangan cari
surang-surang, induak bapak tingga maangguak, mamak kanduang tak dapek bunyi
dunsanak tagak mahaminkan. Kok adoh pihak nan mambantah, nan tuo mahampang
jalan, nan cadiak gilo mambujuak nan mudo jo karek kayu rencananyo ka jalan
taruih kawin lari kini lah mode. Manga wak, atau sangajo pakai kaluan dipauik
saeto tali baa nyo rang mambatakan pajalah hanyo tigo bulan tapaso baralek juo.
Nan bedonyo nak, nan bedonyo dek cinta mako lai juo, cinta buto indak mancaliak
marumbu dimaa tibonyo sampai disalah tak barampun urang kapia nan dipiliahnyo
bakarek rotan jo famili.
Ditabang kayu nan landai indak dikabuang-kabuang
lai, pucuk tatanam di pamatang tabang kalian jo parangai indak kana-kana lai
banyak nan ketek nan ka gadang. Jo kok dicaliak sacaro jujur nak, diukua jo
pola rukun Islam sasuai pulo jo sandi dasar hak-hak asasi manusia mako sistem
perkawinan urang dulu kurang adil kurang manenggang. Kabebasan wanita alah
tapasuang, hak bapak dirampeh mamak urang sumando ndak bapungsi sasuai ungkapan
jo kacikak urang sumando baa buliah katumbuah namun sunatullah tatap barlaku.
Zaman baputa maso bareda barubah nilai bageser sakali aia gadang sakali tapian
baranjak baitu papatah mangatokan. Kini panantuan jodoh di tangan anak, tangguang
jawab bapak lah bulek panuah dominasi mamak lah lamo runtuah, baliau hanyo
tingga lambang hak sakadar dibari tahu bukan maitam mamutiahkan. Tapi sayang,
sayang baribu kali sayang ibaraik maukia talampau rawik, bak baragiah tasorong
karuak. Generasi kalian kini lah malampau ukua jo jangko makan tabu jo
urek-urek mandabiah manampuang darah. Sudah keterlaluan, nglunjak bahaso
Betawinyo. Cobu pikia, dengan alasan hak asasi, kalian malenggang jalan surang
mangikuik datak kato hati, biarkan anjing menggonggong namun khafilah jalan
terus itu motto nan bapakai. Tapi kamipun ibu jo bapak mampunyai pulo hak
asasi, nan kalian lanyau baok lalu. Barulah gapuak bagarundang kubangan raso
awak punyo rupo jo loncek di pamatang apokah itu adil?. Bukankah latak ridho Allah
diateh ridho urang tuo? Katahuilah nak, mangkonyo sampai sayang bapak inyo
sarahkan anak gadihnyo ka tangan pamuda baiak-baiak panyambuang tangan asuhan.
Mangkonyo cukuik samparono kasiah mande bakeh si bujang, nyo nak mayakinkan
parampuan kapanyiliah badan dirinyo malanjuikkan kasiah tabangkalai. Disinilah
cucuanyo curahan rila atau tapaku aliran restu nan manjadi miliak ayah bundo.
Santano kalian rompak paga kami apo ka dayo urang
tuo baluluah tangih bakaluahkan. Dan baalah jadinyo isuk, jo kok tagunjam dalam
ibo hati, takana jariah manggadangkan Tuhan kok berang mambangih “nazubillahi
minzallik”. Dek sabab karano itu, supayo nan pai hati nak elok, nan tingga hati
nak sanang, kito tarah bagian pangka disisak arah ka ujang, nan tangah samo
diambiak. Caro lamo saik salayang caro baru guntiang sasiba, bapilin
rila jo maaf sinan tarantang kaadilan. Yaitu, katuju dek urang ka mamakai
sasuai jo urang kamamandang, itu rumusnyo. Katuju sajo dek kalian ndak sasuai
jo ibu-bapo adolah mungkin pasangkan, sabaliaknyo sasuai bana jo kami ndak
katuju dek kalian mustahil bisa dilangsuangkan. Mangkonyo elok nak,
barilah-rilah jo mandeh kanduang basuko-suko anak jo bapak sahayun angguak
famili, itulah sandi jo pondasi tampek bapijak pangka tiang tunggak nan kokoh
rumah tanggo. Lamak kalian nan mamakai sanang hati kami nan mamandang sumarak
nampak di nagari.
Kini nak ayah
bilang ayah papakan, siapo nan haram dikawini sapanjang hukum syariat Islam,
ataupun nan tacacek jo tacalo manurut adat Minangkabau, ado tigo baleh parampuan
nan tidak boleh dinikahi. Yaitu, Satu Ibu nan manganduang nan malahiakan
tarmasuk ibu dari ibu dan ibu dari ayah atau nenek kanduang. Nan
kaduo, anak kanduang tarmasuak cucu dan katurunannyo kabawah. Tigo, dunsanak
kanduang bia saibu balain ayah, atau saayah balain ibu. Nan
kaampek, dunsanak padusi dari ayah. Nan
kalimo, dunsanak padusi dari ibu. Nan kaanam,
anak padusi dari dunsanak laki-laki atau anak pisang. Nan
katujuah, anak padusi dari dunsanak padusi yaitu kamanakan. Nan
kalapan, ibu nan manyusui barikuik ibu dari ibu baliau. Sambilan, dunsanak
padusi sasusuan sarato anak cucunyo kabawah. Sapuluah, ibu dari istri atau
mintuo, salamonyo ndak buliah. Nan
kasabaleh, istri dari anak atau minantu, walaupun lah bacarai. Nan kaduobaleh,
anak tiri walaupun ibunyo alah maningga ndak buliah. Nan katigobaleh, dunsanak
padusi dari istri kacuali indak dipasumbayankan.
Nah itulah urang-urang nan tidak buliah dikawini,
di zaman Rasulullah dan sahabat diharamkan juo mangawini para jando Rasulullah
pun terlarang mengawini perempuan nan masih dalam iddah. Adopun bagi urang
Minangkabau nan baradat basandi syarak, basyarak basandi kitabullah, salain
dari urang nan tigo baleh ado pulo urang salapan nan bapantang sapanjang adat.
Yaitu satu, urang badunsanak ibu; nan kaduo, badunsanak ayah; nan katigo jando
dunsanak kacuali kalau dunsanak lah maningga; nan kaampek jando mamak bia
bacarai iduik atau bacarai mati indak buliah; nan kalimo jando panghulu dalam
suku aratinyo panghulu awak sandiri; nan kaanam sahabat karib ibu; nan katujuah
kiliran subalah manyubalah tu lah dianggap dunsanak; nan kasalapan urang
sapasukuan.
Namun didalam larang pantangan indaklah samo tiok
nagari, ado nan labiah dari salapan. Ado nan buliah sapasukuan asakan panghulu
la balain, ado tu. Ado
pulo parjanjian duo suku nan tak buliah ambiak maambiak. Atau lain sabagainyo,
manuruik paraturan suatu nagari. Nantik di suatu maso nak, tibo di janji nan
bakarang tibo di padan nan baukua sinan marawa nan baturiah kato buatan
batape’i. Waang ka duduak di majlis barado’an jo tuan kari di lingkuang urang
nan banyak. Di situ hadir ibu-bapak mamak jo bako handaitolan karib kerabat
langkok sugalo nan patuik-patuik urang kaduo balah pihak. Salasai katubah
dibacokan mairiang istighfar jo syahadat, mako di dalam bajawek salam
ganggam-baganggam samo arek waang pun maucap kabul manjawek ijab calon mintuo ikolah bunyi
lafaznyo: “Aku terima nikahnya dengan mas kawin yang tersebut tunai”Sakalimat
ndak buliah putuih sahangok ndak buliah carai. Itulah ikarar janji satia.
Itulah panobatan bagi rajo-rajo, itulah pelantikan caro pejabat, SK turun tugas
dimulai status awak kini suami komandan di rumah tanggo.
Sasudah baijab
kabul
panyarahan tugas jabatan dari mintuo ka minantu lalu dibaco sumpah jabatan nan
banamo ta’lil nikah, kanduangan isi di dalamnyo yaitu mambari hak kapado istri
mamintak pasah talak satu kalau basuo palanggaran, apo nan dilangga yaitu anam
bulan tak pulang-pulang kaba indak barito indak. Nafkah lahia tak dibari nafkah
batin tak diagiah ataupun manyaki’i lahia jo batin main tangan sumpah sarapah.
Kok ka jo a nyo diluluihkan nyo baia pitih saribu uang iwat tu namonyo mako
jatuahlah carai sandirinyo. Mako lah lakek hitam jo nan putiah bateken batando
tangan, barulah do’a dibacokan, maamin urang nan hadir maikuik sagalo Malaikat,
Allah mandangan dari Ar-Rash. Saibarat malapeh kabalaia, kami nan hadir balirik
di dermaga mamandang kalian naiak sampan nan surang lah tagak di nan kodoh, nan
surang lah duduak di kamudi sambia badayuang ka subarang. Tangan malambai do’a
mambubuang sampailah kalian ka pantai bahagia. Mandapek ampunan ridha Allah
rasaki malimpah ruah, anak nan saleh dan saleha Amin, Amin Allahuma Amin.
Kok itu tajadi
isuak nak, nan paralu ayah ingekkan musti nampakkan parubahan didalam laku jo
parangai gaya
jo sikap pambawaan. Kapatang awak ramaja kini lah jadi rang dewasa gala pusako
lah bapakai. Untuak itu kok mangecek maliek-liek bagarah magak-agak bacaruik
sakali jangan. Nampakkan wibawa ka nan ketek samo gadang di baso basi jo nan
tuo mulia baistilah. Kalem kecek rang sinan tapi kok ota samakin dareh, ruok ka
bubu balabiahan namuah bagaluik di nan rami alun patuik manyandang gala doh.
Asa manampak anak gadih nan kamek nan kuniang kuak mato bak alang ka manyemba
lidah nyo taulok-ulok tangannyo mangapa-ngapa tandonyo nikah ndak barakaik.
Ibaraik urang baliak dari makah koee alun mandapek haji mabrur, jikok pagawai
karyawan kurang loyal randah komite marusakkan korp persatuan.
Ingeklah awak ko suami urang, masyarakat umum
jo lingkungan lah mambao duduak samo randah tagak samo tinggi sa martabat jo
pergaulan. Kanalah awak ko minantu urang, kapamenan ka babanggakan,
kabacaliak-caliak dari jauah, sadarilah awak ko sumando urang, awak ko baipa
bisan, awak ko basangkuik pauik, tenggang nan banyak ka gauik gapai ulah dek
miang badan awak. Kok iyo awak calon pamimpin, ka jadi kapalo rumah tanggo.
Pahami bana nan ka di pimpin corak tabiat jo parangai watak karakter nan
padusi. Tarlabiah dahulu katahuilah tantang riwayat kajadian asa muasa
samulonyo, bahwa takalo maso saisuak sangkek Adam surang diri mauni Eden Taman
Firdaus, sadang nan lamak-lamak lalok Tuhan patahkan tulang rusuaknyo bagian
nan kida paliang bawah, mako tarjadilah Hawa. Baitu Tuhan manarangkan, sacaro
filosofi kejiwaan, sifat-sifat padusi indak jauah barubahnyo jo sifat asa
kajadian. Tulang rusuak itu panjangnyo sajangka labiah lawehnyo sajari kurang
bangunnyo bungkuak salayang, diluruihkan raso tak mungkin dibengkokkan
bapantang pantah, lunak-lunak kareh malantiang, sabantuak busua induak panah.
Itulah isyarat klisenyo baoan watak parampuan. Inyo kareh tapi mahayuak bak per
wajah basusuk inyo pendek tapi lajangnyo jauah malayang, inyo egois, inyo
manjo, cengeng, paraso hati, paijok, ingin dilinduangi. Mangko kok lai bapakai
sifaik saba malakok jo kasiah sayang pahami kiek manjinak-i mako dibaliak nan
lamah lambuik tasimpan daya kakuatan labiah bak bom jo mariam jan dek awak
manembakkan.
Nan kausah sakali jangan, mamaso jo kakarasan main tangan
balapuak lapak main kato manyumpah-nyumpah. Di muko bakcando takuik dihati nio
mambarontak, tubuah nyo dapek dipasuang batin tak mungkin di tunduakkan itulah
inyo parampuan. Untuak mambuka palang hati nak masuak ka ruang jiwa, ado
pitiuah ka dipakai yaitu ampek tagah jo larangan, ampek pulo suruahannyo.
Adopun ampek nan terlarang, partamo usah panyabuik padusi lain
pambandiang-bandiang jo nan dulu, pacar lamo cewek saisuak kawan samaso
bujang-bujang nostalgia sangkek sekolah, usah. Kunci areklah dalam-dalam simpan
di gauang lubuak hati bak bunyi sibuah pantun koto ka ciek jo balai belo tigo
jo kampuang paninjaiuan usah tabatiak tabarito bialah luluah di ganggaman.
Paliang sakik dek ang padusi kalau miliaknyo digaduh-gaduh punyo sarikaik jo
nan lain walau bayangan namo sajo, itu ciek.
Nan kaduo, usah pamuji bataruih tarang, atau pancacek
bakaleperan. Kalau istri disanjuang-sanjuang dipuji bamuko-muko, alamaik ka
tinggi gabubunyo bisuak kok lupo jo daratan tibo sombong ongeh takabua,
sabaliaknyo nyampang basuo tak katuju nan laia atau nan batin usah dicacek
tembak lapeh. Tarumuak bana pikirannyo datang lah minder randah diri bak ayam
kalah jo sabuang. Tapi kok manyanjuang salayang sajo ijan bakasan sambuang
paran kok mancacek maagak-agak jo sindia lalu karundiang lapia baliau sambia
galak, tu. Nah nan katigo, usah palecehkan di muko rami, ko no lah dakek
dipabisan sabagai misal jo umpamo dikatokan pajako tinggi rasakiee ko mah sajak
babaua udi taruih galeh susuik jua bali kandua raso tabali kabau punco. Ndak
buliah tu nak, ndak buliah. Kalaulah awak marandahkan urang lalu sato malanyau,
jatuah merek kabua raginyo sadangkan masih kadipakai laki nan pandia kecek
urang. Nan kaampek, usah ringan tangan, iko
nan paliang ayah bandi ko. Sajak sahari dalam rahim taruih manganduang
malahiakan induaknyo taseso siang malam bapaknyo marasai cari makan kini lah
gadang gadih rancak diagiahkan nyo elok-elok tibo dek awak dilampangi, biadap.
Ang tau, inyo tu banyak nan punyo tu, salain dari mandeh jo bapak inyo tu punyo
kaumnyo, inyo tu punyo negara, inyo tu punyo Tuhan Allah. Lamak-lamak sajo
manangani, taroklah dosonya ndak taampunkan, ulahnyo malampau bateh, ndak
mungkin tabantuak lai sarahkan baliak ka bapaknyo, pulangkan mandat kanan
punyo. Tapi usah disakik-i urang, ijan dilampang-lampang anak urang, sabab
istri bukanlah hewan nan tahan pukua tapi manusia nan tahan kieh, ingek tu dek
ang.
Kamudian nan
dari pado itu, adopun ampek nan basuruah. Partamo, turun tangan kalau nyo
sasak. Antaro suami di satu pihak dengan istri di pihak lain, lah batantu
bidang karajo lah nyato tugas surang-surang. Suami mencari nafkah, nan jauah
kadiampiakan, nan tidak kadiadokan, batenggang usaho jo kalakah. Istri mauruih
rumah, mamasakkan barang nan matah, manyusun, maatok jo maatun, mambagi,
maagak, maagiahkan. Mako tagaklah di kakok masiang-masiang, usah sarupo gotong
royong kian gamak kumari kaca, nan papa mancingok paja, nan mama mangapiang
kayu, jaan tu. sumbang jo jangga dipandangi.
Akan tetapi, nyampang istri kurang sehat,
lamah-lamah baru basalin atau karajo talampau sibuk bangkalainyo duo jo tigo,
cucian sadang batumpuak, nasi lah patuik di kadangi, samba anguih, tareka
iduik, paja nan ketek digendongkan uni nyo gilo maranyah, nan tuo mintak jajan,
apaknyo manonton tipi itu namonyo bapak mada. Saat-saat ndak bak nantun nak,
kito mustilah turun tangan tanggulangi apo nan mungkin paliang kurang
manyapu-nyapu manggiliang lado ndak salah manyuci piriang patuik sajo apolai
manggosok manareka prihatinlah jo bini awak, payah jadi rang padusi tu. Aa iko
ciek lai, alah manjadi kodrat alam nak, kok istri mulai manganduang banyak lah
tingkah jo parangai barubah sifaik sakutiko ulah cando babuek-buek
kadang-kadang katonyo awak busuak, manjajok satangah mati, ado kalonyo sayang
bakalabiahan ndak buliah kalua rumah, kandaknyo tak masuak aka, tangah malam
mintak es krim, taragak jo ampiang dadiah kama dicari di jakarta, alah musim
mintak durian susu kudo tolong carikan minyak bensin bajilek-jilek, pendeknyo
macam-macamlah parangainyo.
Nyampang basuo
nan baitu nak, musti saba yo nak, saba. Itu ujian calon ayah tu, bak palonco di
mahasiswa mamutuih silek jo pandeka. Makonyo ayah ingekkan, usah batangka
basiarak, kok non baganyi jo bacarai karano urusan tetek bengek. Patah
kamuniang junjuang siriah, jelo-bajelo kailaman, sapatah kaji basalisiah
usahlah surau ditinggakan. Nan katigo, aja
bagaua jo ipa bisan, suruah inyo bamasyarakat, jarang bana urang nan mampu
marukunkan istri jo mandehnyo. Itu sababnyo timbua kacikak kahandai-handai di
tapian katonyo antaro induak jo bini urang jo batin basumbaean. Apo sababnyo, sababnyo karano mereka nan baduo raso
samiliak samo punyo barabuik kasiah diri awak, hak ibu raso talenggang dek tibo
padusi lain padohal inyo nan manggadangkan. Istripun raso mamiliak-i. Sacaro
hukum jo syarak sapanjang adat jo undang, suami hak dek istrinyo indak siapo ka
mamisah. Kaduonyo batua, kini satu daerah duo tuan surang kasiah nan ciek
sayang ibu ingin maatur anak istri mandeen mangapalo baenjo-enjo kaduonyo.
Iyokan kecek rang gaek, batabua-tabua laki-bini diacuahkan amai paja durako ka
mandeh kanduang ndak ciek jo nan ka elok. Mako ayah ingekkan pandai-pandai jadi
gubalo nak, usah kandua tagang salapik paharek pilin silaturahim.
Di aja makan
sadaun tapi usah sakandangkan, ma’ananyo adil-adil tagak di tangah jan oleang
bapindirian pakaikan sifaik bijaksano adokan pendekatan psikologis ratangkan
jambatan batiniah, hanyo usah talampau kareh kok non pulo iduik sarumah,
arek-arek lungga mangkonyo elok. Nah caro baipa jo babisan, biasokan jalang
manjalang, tanamkan raso ukhwah sahinggo hilang kacimburuan terwujud keserasian
dalam keluarga besar ipa-bisan. Nak nyo batumbuah kapandaian batambah
pangalamannyo, istri diaja bamasyarakaik apo kok itu darmawanita, di PKK, di
perkumpulan, di pengajian majlis ta’lim atau di kegiatan olah raga di arisan di
julo-julo, pendeknyo asalkan basifaik positif palapeh. Tantu sajo dimonitor
dari jauah jan kumat panyakik induak-induak. Aa panyakik induak-induak, partamo
bajoak, batandiang lagak, nan kaduo bagunjiang mancukia urang. Dek asik ota ka
ota lupo tugas di rumah tanggo, tapaso makan kalapau sinan bamulai basisangek,
hati-hati nak. Lah, aa iko nan panghabisan nan kaampek bakato baiyo bajalan
bamulah pakaikan sifaik musyawarah, walaupun awak pamimpin kecek awak, pucuak
bulek di rumah tanggo bisa maitam mamutiahkan tapi indak buliah bakato surang
mandeen bahati ciek, jangan. Mamakan usah mahabiahkan, manabang indak buliah
marabahkan. Diktator awak tu namonyo, sadangkan adat bawasiat, nak tuah kato
sapakaik, cilako kaji baselang.
Syarakpun ado
manyuruah, “syura bainahum” bermusyawarahlah antara kalian, itulah inyo
demokrasi caro negara baiyo-iyo bahaso awak disinan rahmat ka turun. Apopun
langkah ka ditampuah, rencana proyek gadang soal rumah soal usaho, atau urusan
ketek-ketek mamiliah warno kain saruang, umpamonyo. Sadonyo musti jo mufakaik
jo musyawarah. Nyampang putusan lah diambiak dek awak nan tau masalahnyo. Atau dek sifatnyo darurat musti diambiak
kasimpulan, musyawarahpun paralu walau sakadarn formalitas. Saindak-indaknyo
mambari tahu. Bahkan, bahkan kok anak kalaulah gadang wajib diajak bamufakaik
usah dibaok lalu sajo. Insya Allah nak, kok nan ampek tagah lai tainda, ampek
suruah lai tapakai, lidah masin kato badanga wibawa tumbuah di keluarga suami
teladan kecek urang.
Baitulah nak, dek hari lah laruik juo. Ayah tak
lamo ka mangecek lah hampia tibo di jangkoan jam habih kutiko sampai rundiang
usai di caro tamaik surah baranti nyo lai. Tapi sabalun bakasudahan terakhir
ayah ingekkan adopun laki-laki di tanah Minang, mamikua banyak tangguang jawab,
disampiang istri jo anak-anak, ado dunsanak kamanakan, sarato bakaum famili,
taruih bakampuang bahalaman. Basuo dalam pantun papatah, kaluak paku asam
balimbiang, timpuruang lenggang-lenggangkan, dibaok nak rang saruaso, anak
dipangku kamanakan dibimbiang, urang kampuang dipatenggangkan, tenggang nagari
jan binaso. Aratinyo, samantaro mauruih rumah tanggo nan mutlak wajib paralu
kito dituntuik sacaro moral mambela dunsanak kamanakan, bahkan sacaro materil
kalau kaadaan nan mangandak-i. Masyarakatpun disambiakan nak, caro balabuah batapian,
caro bakampuang banagari, urusan sosial jo lingkungan, usah awak nak iduik
surang, usah. Asa lai beres anak bini, urusan urang masa bodo. Dusanak marando
tak diuruih rang gaek tarlantar tak piduli alek urang indak dituruik kamatian
pantang manjanguak. Gotong royong sakali haram jangan nak. Usah, ayah tak suko
tantang itu, singkek langkah sampik bakisa kucuiklah bumi alam nangko, tibo
giliran waang susah langau ijau tak ka mangarongong, pitih nan indak laku lai
picayolah ka ayah.
Satantang diri badan ayah, usah dihirau dikhayakan
salagi bagarak tulang nangko alun kamakan rumpuik ragek kalian nan indak
dibabani. Namun, kok umua singkek capek baminto ayah bapulang labiah dulu, amak
ang ameik dicayahkan itu pitaruah dari ayah tu. Kok waang nak tau juo nak, tigo
puluah tahun kami babahua banyaklah tangih dari galak, rintang jo bansaik nang
ko juo dek senjang kumari sayuik dunia urang indak tabandiang. Balahia
manapi-napi, katangah takuik jo galombang, jo tangan kami bakayuah nak, abiah
sampan ganti jo upiah, sampai lah kalian di sumbarang. Walau baitu
panangguangan saseyuik baliau tak mangaluah, sadaceh indak panyasalan. Ayah pun
manenggang lahia batin lalu ta darek jo tahariak alun tajantiak sasek tangan ko
nan hati nyo tasaki’i, demi Allah alun pernah. Dek sabab karano itu bela amak
ang sampai-sampai uruih jo jari nan sapuluh haram rilah ayah tak rila dunia
akhirat haram tak izin nyampang kasiah basarayokan di panji jompo inyo bagaluang,
awas waang.
Iko nan panghabisan nak, tutua habih kalimaik
sudah rundiang indak barulang lai, dangalah sabuah nangko. Yaitu, kok tasabuik
hiduik ka mati tabayang nasib di akhirat, cameh tibo gamang pun datang antah
kabaa kok isuaknyo. Lorong di badan ayah tapek bak pantun-pantun urang,
maninjau di lingkuang bukik tampak nan dari puncak lawang di dunia bansaik
malilik ka mati amalan kurang. Sapanjang kaji nan badanga hadis nan saiah dari
Nabi kok sampik mungkin malapangi barek kok lai maringankan, hanyo tigo nan ka
manolong nak. Manolah jinih nan tigo, partamo sadakah jariah, kaduo ilmu nan
bermanfaat, katigo doa anak nan salihah. Dek seso sapanjang hari indak talakik
basidakah untuak kalian sajo tak cukuik konon mangana urang lain. Tasabuik ilmu
nan baajakan itu nan jauah sarik bana, sikola tangguang mangapalang mangaji tak
sampai katam, pangalaman bakurang-kurang. Antah kok lai nan katigo nak, do’a
kalian nan baarokan kok buliah pintak jo pinto sakadar sataguak aia pangipeh
angek di kubua tanyo kok lai tapalapeh, kirimi do’a sapatagak. Apolah lafaz
do’anyo waang kan alah tau juo. Rabbighfirli wali walidayya warhamhuma kama
rabbayani saghira “Ya Allah ya Tuhan ku, ampunilah dosa-dosa ku, ampunilah
kedua orang tua ku dan sayangilah mereka sebagaimana mereka telah menyayangiku
sewaktu aku kecil”. Tolong yo nak, tolong ciek nan tu lah pintak ayah, nan lain
kalian tak barutang ridha jo maaf pamanuhi.
Nah sakian sajolah dahulu,, disiko sayok patah
tabang baranti, paelang marapek di kualo, pasan cukuik wasiat sampai pitaruah
sagitu sajo tiang dek anak maamalkan. Wabillahi taufik walhidayah,
Wassalamu’alaikum Wr.Wb
BAB II
PITARUAH AYAH
Bismillahirahmanirrahim“Rabbish srahli sadri wayasirli amri
wahlul u’k datam millisani yaf kahu kauli.”
O… nak kanduang sibiran tulang, buah hati limpo
bakuruang, ubek jariah palarai damam, sidingin tampa di kapalo. Kamari-mari
molah duduak, ado rundiang ayah Sampaikan.Kalau diliek dipandangi nak, dicaliak
umua nan tapakai, badan Ayah baransua tuo, kini manjalang anam puluah. Hari
patang mantari turun, awan di barat merah sago, malam nan tidak lamo lai.
Nyampang tibo saruan Allah, aja sampai capek paminto umua alah tibo
dijangkauan. Tabuah digoa tigo-tigo, badan baganjua baliak pulang katampek asa
mulo jadi suruik ka tanah nan sabingkah. Badarun aia pamandian, ba lasia bunyi
cabiak kapan, dikocong dikabek limo, cukuik satanggi jo aia bungo.
Bararak tandu ka surau, tibo di surau dibujuakan,
mairiang shalat ampek takbir. Kini manuju ka pusaro, iyo ka pandam pakuburan.
Tagolek di liang lahat, tanah sakapa bapakalang, mahereang mahadok ka kiblat,
dibateh papan nan sahalai. Badaro tanah panimbunan, tatagak mejan nan duo,
manyalo ciluang hitam, do’a dibaco panghabisan. Tujuah langakah mayik di kubua,
nak datang malaikaik pai batanyo. Tapi jangankan tanyo ka tajawab, usaha ndak
hawa katabandiang, utang ka anak nan takana, kasiah tagaiang alun sampai.Jo kok
basuo nan bak nantun nak, taradok pusako ka bajawek ataupun warih ka di baia,
usah diarok dari ayah. Sabab baalah baitu, salamo dunia di tunggu, Ayah diseso
parasaian, gilo diarak-arak untuang. Tapi kaganti ameh, bak di urang timbalam,
pitih nan babilang, hanyo pitaruah batinggakan, banamo Pitaruah Ayah.
Itulah tando kasiah sayang, utang nan nyato pado anak, kini ayah
lansaikan.Dangakan molah anak kanduang, simakkan bana nyato-nyato. Satitiak
usah lupokan, sabarih janganlah hilang, ganggam arek, paciak tantaguah. Siang
ambiaklah ka patungkek, kok malam jadikan suluah pidoman patang jo pagi.
Takalo maso dulunyo, awal
mulonyo san kalahia, bundo di dalam pasawangan sadang dilamun-lamun ombak,
angin badai, lauik manggilo, kilek patuih hujan basabuang, kalam nan bukan
alang-alang. Lua ke Allah, bagantuang indak kamano ka manggapai. Dek lamo
lambek badayuang, sapueh-pueh panangguangan sampailah juo di Kualo. Tali turun
sauh dibuang, kapa marapek di tapian balabuah surang pasisianyo. Sawajah kapado
urang nantun nak, mandi darah sakujua badan, kakinyo malajang-lajang, taganggam
tangan nan duo, bunyi pakiak sapanuah kampuang cando pandeka dapek lawan. O . .
. buyuang, kok ang nak tahu, itulah anak manusia nan lahia ka bumi Allah nangko
lahia sarato jo untuangnyo.Adopun tujuan jo mukasuiknyo, mangko jo darah samo
tibo, sirah hati pakek panganan lambang barani, lahia batin indak manaruah
gamang-takuik. Mangapa tangan suok kida mandongkak, manyipak-nyipak, itu ma’ana
urang bagak, medan
galanggang nan nyo hadang cakak nan tidak kunjuang damai. Pakiak bukan
sumbarang pakiak, sorak kumando dilewatkan ibaraik badia jo mariam, tando
nagari dalam parang.Mako pado hakikatnyo nak, hiduik adolah perjuangan dan
satiok perjuangan bakandak manang. Kamanangan janjang ka istana manuju kirisi
di partuan.
Sasungguahnyo manusia adolah
rajo, badaulat di muko bumi Allah bana nan manobatkan, “Inni ja’ilu fil ardhi
khalifah”.Untuak itu Ayah pasankan nak, usah manjadi rajo kalah. Nan bajalan manakua-nakua. Mangecek tatagun-tagun, hilang
banso punah martabat. Manambah gantang tatanakkan, manyamak dalam nagari. Kalau
Waang nak tau juo nak, iduik nangko indaklah lamo, dunia hanyo sakijok mato.
Caliaklah contoh jo ibaraik, maso laia di songsong abang, mati di anta dek
sumbayang. Antaro abang jo sumbayang, sinan kamat dibacokan hinggo itulah jatah
umua. Bakato Muhammad Iqbal, apolah kato dek baliau:“Umur bukan ukuran masa,
hidup tidak takaran zaman, sehari singa di rimba, seribu tahun bagi si
domba”.Ma’ana manjadi singo nak, bukan manggadang bakato darek bakitabullah di
tangan, kandak badannyo awak surang. Indak nak, bukan baitu filsafahnyo, tapi
bialah satahun jaguang, pagunokan maso nan pendek, bapacu marabuik buko mambuek
amal kabaikan. Baguno ka diri surang,
tapakai di masyarakat, manfaat salingkuang alam. Untuak apo panjang bajelo,
hinggo batungkek saluang api, kalau awak kiliran tangan masak lacuik, makan
parentah. Kok kunun pulo, kuma bamiang manggata di dalam kampuang, cilako
hiduik tu namonyo.Salampiah nan dari pado itu, umua bukan sabateh kubua, hiduik
bukan salacuik abiah. Tapi adoh hiduik sasudah hiduik. Panjang nan tidak
kaujuangan nak. Itulah hiduik di akhirat, kamari tujuan sabananyo.
Takalo insan di alam roh,
janji-lah sudah tapabuek, patimbang muluik dengan Allah, makhluk kata An-Khalik
nyo.Kito mamaciak tali kamba nak, usah kandua tagang salampiah, dunia akhirat
satimbangan. Nyampang kok putuih kaduonyo sinan tahanyuik handam karam. Kini di
rintang angan-angan, isuak diseso panyasalan. Di dunia rintang jo ratok, di
akhirat gilo jo gagau, kalamlah jalan ka sarugo. Mangana sakah nan bak kian
nak, Ayah bapasan, bawasiat, rantangkan banang ka langik, hubuangkan diri jo
Tuhan. Jalin kulindan ateh bumi, paharek buhua jo manusia. “Hablum minallah wa
hamblum minannas”. Itulah cancangan duo sagarajai, kapa nan duo salabuahan,
samo dek awak kaduonyo.Mano nak kanduang jo nyo Ayah, ijanklah bosan
mandangakan, mangecek indak ka lamo, taga dek seso manyimpannyo. Jikok anak
taruih mamandang, simak jo daliah mato batin.
Adopun tubuah manusia
tarbangun dari tigo rungo. Partamo, runggo diateh, kaduo runggo di tangah,
katigo runggo di bawah.Nan dimukasuik jo runggo ateh, iolah ruang di kapalo,
bakandak isi pangatahuan, ibaraik dinamo masin kapa, ulu tanago baliang-baliang,
pambalah aia di lauik-tan. Tasabuik runggo di tangah, yaitu dado rumpun hati,
sangka iman lubuak agamo, ikolah pidoman juru mudi, kaganti kompas di nan
kodoh. Jan sampai sasek palayaran, hilang tujuan tanah tapi. Salorong runggo do
bawah nak, paruik nan mintak dikanyangkan, umpamo parka tampek barang. Tansano
muatan kosong alamaik oleang jalan kapa, dihampeh ombak jo galombang, manantang
karam tak batumpang. Atau kalaulah buliah Ayah misalkan kapado alam Minang
Kabau tardiri dari tigo luhak. Partamo, luhak nan tuo. Lambang kuciang warnanyo
kuniang.
Kuciang itu binatang lihai,
tinggi pangaruah, berwibawa. Kuniang tando kamanangan. Tujuannyo, urang cadiak
adi kuasa, sumber ilmu pangatahuan, “Sains Tekhnologi” kato rang kini. Kaduo,
luhak nan tangah. Simbol sirah harimau campo, barani karano bana, hukumpun
tidak makan bandiang banamo parentah syarak. Calak alah tajam pun ado, tingga
dek bawa manyampaikan. Adaik alah syarak pun ado, tingga dek awak mamakaikan,
moral, spiritual, istilah baru. Nan katigo,
luhak nan bungsu. Corak hitam lambangnyo kambiang, rila jo saba bausaho,
rumpuik nan indak pantang daun, dek padi mangko manjadi, dek ameh mangkonyo
kamek. Mangecek iyo jo pitih, bajalan tantu jo kain, karajo tantu jo nasi,
ekonomi baso canggihnyo.Itulah tadi sahalai pilin tigo, tungku tigo sajarangan.
Kok waang nak samparono nak, manjadi urang baharago. Sajundun jasmani jo
rohani, dunia dapek akhirat buliah. Mako sarek-kan kapalo jo pangatahuan,
panuahkan dado jo ugamo, gasaklah paruik jo harato.Di ateh tungku nan tigo,
sinan tajarang kahidupan, masak hakikat manusia insan nan kamil sabatangnyo.
Tapi usah senjang, barek subalah nak, rumik naraco manimbangnyo. Kok cadiak
sajo dibanggakan, hiduik bansaik tangan di bawah, tagigik lidah bapituah. Ameh
hurai nan Ang sambuakan Yuang, loyanglah juo kecek urang. Tapek bak bunyi buah
pantun, kok rintiak bana kalodeta, lakek talilik di kapalo, kok cadiak bana
kalau suka, kecek timpik di nan kayo. Baitupun awak binguang, maraso cadiak,
kecek indak bakarunciangan. Disangko pitih pasak lidah, sombong takabua
muaronyo. Gekang-bagekang siliah rarek, indak tau tampuak lah layua,
lonjak-balonjak labu anyuik, isi gaja, ampo di dalam mahajan, tuah tarnamokan.
Di baliak nan dari pado itu nak, kok di ateh isilah panuah, cadiak alah pandai
pun inyo, nan di bawah muatan sarek, pitian sambua, bando malimpah. Tapi pasak
ditangahnyo lungga, iman goyang, agamo tipih, hilang pidoman kapa basi.
Andaknyo, kok kayo suko dmakan, ringan tangan manolong urang, rajin bazakaik,
basidakah. Kok tumbuah awak urang cadiak, kusuik sato-lah manyalasaikan, karuah
baringan mampajaniah. Maha cacek murah nasihat. Sinan nagari mako aman.Mako
dari itu nak, satiok kakok ka diawai, rundiang sapatah ka disabuik.
Bulek lah bana kato hati,
sasuai dalam kiro-kiro, naiak-kan dulu ka daraik, caliak timbangan hukum syarak
lai kok dalam ridha Allah. Itulah naraco nan tak paliang nak sarato bungkah nan
piawai, indak mangicuah salamonyo.Anak kanduang balahan nyao, jarek samato
Ayah-Bundo putuih tak jo-aa ka diuleh, sapihak ka b adan diri Ayah, urang nan
bukan cadiak pandai, ilmu kurang sikola tangguang, mangaji tak sampai katam,
rumik lah Ayah babarito. Ndak mungkin si bisu ka banyanyi, mustahil si lumpuah
ka manari, baa rang buto ka mambimbiang. Hanyo dek sungguah rajin manyimak dari
alam dapek baguru di sinan tibo pangajian. Mari kito cari rasionyo. Dibalun
sabalun kuku, dikambang saleba alam, alam takambang jadi guru, bumi jo langik
ado di dalam. Kini nak Ayah curai Ayah papakan, tuah cilako nan talukih,
dicaliak jo mato batin, diambiak ka ujuik paham sinan tasaiah ma’ananyo. Ado ampek suruhan, ampek
tagah nak. Nan partamo iduiklah bak rumpun
aua, usah dicontoh bak tibarau. Nan kaduo, tiru baringin tangah padang, jauahkan sifaik
bak kiambang. Nan katigo, simaklah anau dalam
rimbo, pantangkan jadi bio-bio. Dan nan kaampek, jadilah sarupo paku, ijan
saroman jo binalu.Baa kakanyo rumpun aua, tapuntalang buluah bambu, nyampang
tumbuah hitam tapi lereang tanah suko, tabiang mamuji. Kok indak lah urek nan
mangungkuang taban bandaro sadionyo. Bukik pun indak taseso, lurah di bawah
talinduangan, gagang manjelo dapek junjuang, maso rabuang carian urang, kok
gadang banyak manfaat, lah tuo paguno juo. Baitu sifat ka dipakai nak.
Dimanapun bumi dipijak, bila di kampung atau di rantau mambao rahmat ka rang
banyak. Pandai-pandai jo masyarakat,
tau-tau manenggang raso usah pamaha takuik rugi. Kok mangecek ma’agak-agak,
pikiakan tiok ka bakato, tapi usah katokan nan tapikia. Sabab luko di pisau
tampak darah, nak duo tigo taweh panawa, sanang nan tidak tampak bakeh, tapi
luko di lidah sulik ubeknyo mandanyuik ka ubun-ubun, manggaga ka rantai hati.
Di lua mungkin tak bakasan, di dalam manaruah kasam.
Nan bak kain dimakan nyangek, lipek patahnyo tak
barubah, dikambang nyanyai tiok ragi. Bak kato-kato rang tuo ko’ee “kaki
tataruang inai badahannyo, muluik tun taloncek ameh tantangannyo”.Salain nan
dari pado itu, satinggi-satinggi batang batuang, pucuaknyo runduak ka bawah,
manyilau bumi tampek tumbuah, guno nan tidak talupokan, sambia babisiak bakeh
rabuang kok sampai kalian gadang isuak usah lupokan jaso tanah, tau mambaleh
budi baiak. Lamahnyo pulo kadikatokan, maliuak di puta angin, manggerai
dipupuik ribuik. Bak cando-cando ka tumbang, jangan ka patah ratak tido. Tapi
tibo tapaso inyo kareh bisa malantiang ka udaro indak siapo ka manahan. Satiok
rueh basambilu, tiok buku bamatang pulo langkok jo duri jo miangnyo, namun
tabungkuih dalam kalupak, dari lua tak nampak rupo. Aratinyo, samantang awak
diateh, usah pan-den palabiak dado kujua takabua tu namonyo. Balarang bana jo
ugamo nak, tacacek sapanjang adaik. Urang iduik banyak batuah, urang mati
banyak kiramaik. Lauik sati rantau babego taluaknyo baranjau pulo.
Ikhlas-ikhlas kalau manolong, suko-suko kalau baragiah mahamun sakali jangan. Sabaliaknyo,
usah palupokan jaso urang, walau sahaluih bijo bayam, gadang faedah manfaatnyo,
pamaaf saba jo rilah habiskan dandam kasumat. Bia urang baniat buruak awak
babudi baiak juo. Pakaikan bana tu nak kanduang, usah dicayah dilengahkan, itu
tantang buluah jo bambu.Ba’alah pulo jo tibarau. Cubo Ang danga Ang simakkan
nak dapek paham hakimahnyo. Iduik tibarau barumpun-rumpun, batangnyo
barueh-rueh, badaun panjang bakalupak. Kalau dipandang dari jauah, saroman bana
bantuak tabu. Tapi di mamah ramba raia raso amba indak batantu, pangicuah
gadang kironyo. Tarau ketek sabantuak jaguang, disilau indak babuah, bungo
sahalai tak manaruah. Kalau-inyo tumbuah di lereang atau di tanah katinggian
sinan tabukak rasionyo. Barambuih angin ka mudiak, tibarau madok ka mudiak, kok
bakisa arah ka ilia inyo baputa kian pulo. Nyampang ditumpu dari ateh, lah sato
maangguak-angguak urang diam inyo marumuak. Kian iyo, kamari iyo, lawan jo
kawan samo iyo. Pendeknyo sagalo iyo, indak ado nan tidak iyo. Tibo Golkar lah
masuak Golkar, urang P-3 inyo P-3, kampanye PDI paliang di muko, indak
bapendirian.
Aa kasudahannyo jadi anti
mambungkuak, masuak karanjang tak baetong, kok pai indak manukuak, pulang indak
maluahi, arago bara diri awak.Di dalam bahaso nasional tapeklah kok dikatokan bahwa
inilah lambang kepalsuan, penuh kepura-puraan tanpa motivasi dan munafik sulit
dipercaya. Awak ko musti jujur Nak, kok indak katokan indak kok lai tunjuakkan
lai, usah takah-takah spuluik alun ditanak lah badarai, manipu diri sendiri.
Lagak bak cando urang kayo, mangecek pantang di bawah, baa jeneang baa lah
mantiak perak basapuah dijarinyo, sarawa bagantiak juo. Padohal baju basalang
balagakkan yuang, tiok kalapau tiok utang cah bon, cah pinjaman, sakali indak
babayaran, ditunggu urang diariaknyo. Anak cacak tabang ka benteang, tibo di
benteang makan padi, awak rancak putiah, celeang diresek saku tak barisi.
Jauahkan bana nan bak nantun nak. Hongeh kecek urang kampuang, bagunjiang urang
suok kida.Ado pulo nan sok urang cadiak, manggaleh inyo nan santiang, impor
ekspor buah tutua-nyo, bursa efek nan tau bana. Baisuak kawan disantuangnyo
(heh…). Jo ugamo inyo nan paham, nak musarab Mantiak Maani tafsir khazen Imam
Ghazali, kasurau tiok hari rayo. Jo politik tau daulu sajak nan dari orde baru,
soal KBJ pembangunan sampai ke Irak ke Bosnia, ulu nuklir tanago atom
Amerika, Asean juo (heh …). Awak bagak jo aruh balai, sihia jo gayuang ilmu
batin, kungfu, karate, silek tuo sadonyo putuih dek baliau, di garegak lai
basunguik nyo. Kok ota soal baguru pulo, anjiangnyo paliang batuah, lupak gerai
nan hitam kulik, dado lapang jangkia tagantuang, pilang-pilang bapaneh pulo,
sambilan bukik kajarannyo, kakandiak kakijang lamo, lah tigo liang kanai
saiang, kabangkai sakali balun.
Baitupun nak, ado mangaku
santiang jo adat, pantun papatah mahia bana luhak tigo larek nan duo, kato
ampek undang duo baleh, pacahan undang duo puluah. Dima-alek inyo lah nampak,
kamek manitah pasambahan, ayam kinantan di galanggang. Tapi parangan
bacilapuik, tibo kusuik maenjo-enjo, datang karuah maundak-undang, barundiang
nak manang surang, mufakat pantang mangalah, bakato indak baistilah. Nan sahandak sabuliahnyo nak, kok iyo awak urang cadiak,
cadiaknyo bisa tapakai. Kok awak urang indak tahu usah bapurak-purak tahu.
Ikolah nan di katokan dek konghuchu “Orang yang paling bodoh ialah orang yang
tidak tahu bahwa dia tidak tahu”. Urang nan tahu baraso inyo indak tahu iko
bisa dibari tahu, tapi nan susah nak, indak sadar kalau inyo pandia, aa iko
panyakik abih ubek tunggu mananti aja-lu lah, sifaik cadiak tak dapek
dituruikkan, bodoh tak bisa diajari. Itulah sifaik cilako, buangkan bana
jauah-jauah nak, usah ditiru dituladan.Aa kini caliaklah pulo kayu gadang,
baringin di tangah padang.
Baurek cukam ka tanah, jauah taunjam ka pitalo, panuahlah bumi di rumpunnyo.
Dek gampo indak tabukek-kan, dek badai alun ka ta-oleang, ko-no lah goyang
angin lalu.
Taguah jo pandirian, istiqamah
dengan tauhid, baprinsip tegar dan kokoh. Kalau yakin tumbuah dipaham, sajangka
duduak tak bakisa, satampok tagak tak bapaliang, walau baalah bujuak rayu,
haram kuniang karano kunyik pantang lamak ulah dek santan. Rugi jo pitih ndak
ditumang nak, jariah payah pasa biaso, tapi jaan diago martabat urang.
Lompek-salompek ambua tibo indak baserap kato duo, tak iduik mati pun jadi.
Kayu baringin bapucuak cewang ka langik, tinggi malepai awan biru, pidoman
musafir lalu. Daun rimbun buliah bataduah, bakeh balinduang kaujanan, paneh
kaganti payuang panji, ureknyo tampek baselo, batang nan gadang kasandaran,
dahan nan rampak ka bagantuang. Aratinyo panutan di masyarakat, cadiak ka bakeh
rang batanyo, kayo-ka tampek rang batenggang, bagak tumpuan ka mangadu.
Satitiak katonyo di lauikkan, garak dibari jadi contoh, sifat ka suri jo
tuladan, sumarak urang di nagari. Perduli dengan lingkungan, baitu ungkapan
maso kini.
Sungguahpun beringin tinggi
manjulang, tapi tingginyo manungawi bukan maimpok nan dibawah. Walau gadangnyo
tabirumbun, gadang manenggang ka nan ketek, urang nan indak takuik talendo.
Itulah sifaik pamimpin nak, samantang bapisau tajam indak sumbarang dirawikkan
doh, jikok manembak baalamat jaleh sasaran makan pelor. Tapi kalau daram kateh
lanyo kabawah, karusuak siku bamain kamuko manggadang sipak, atau lah runciang
juo nan barawik, lah nyato lurah tak babatu, marasau sajo dari ateh, bukanlah
sifaik dek baringin nak. Ingeklah apo bilo kayu lah rabah, baa bana lah
kagadangnyo, batang lapuak daun karegek usah diarok ka bapucuak, antah tindawan
ka bungonyo. Tuah nan lamo ilang laleh, jo loncek-loncek ka batonggok, urang
mancibia bakuliliang tangguang lah doso salamoko. Pahamkan bana tu Nak
kanduang, ubek makan pantangan dikana, jauah bala jo panyakik.
Nan tadi baringin tangah padang, baa pulo nasib
kiambang. Jikok kiambang ka dibaco itulah samalang-malang untuang nak. Iduik
nyo manyisiah-nyiah kok ingok manapi-napi, katangah takuik dek galombang. Lai
baurek indak cukam, tajuntai kapalang turun. Walaupun tumbuah di aia tapi
tarandam-randam nyo tak basah, tarapuang-rapuang nyo tak anyuik. Biduak lalu
awak basibak, dek angin badan batundo, kok kunun riak mahampehkan. Kiambang
adolah simbol manusia rapuah, lamah darah bamental loyo.
Sadangkan iduik ko parsainga
nak, parang ganas medannyo kejam, tekad mambantu nan partamo, mansiu nan kaduo.
Ragu-ragu dalam basikap bimbang satiok kaputusan, alamaik awak mati, satokok
lah kalah sabalun parang. Urang panggamang mati jatuah nak, urang pandingin
mati anyuik, takuik jo bayang-bayang surang. Dek sabab karano itu, yakin-yakin
jo pandirian. Jaan bak payuang tagajai pasak co alang-alang lamah bingkai,
sasiuik angin nan datang sasambua rinai manimpo awak lah kucuik mati aka. Tapi
naiakkan panji-panji Ang yuang, bangkikkan Nur Muhammad, kipehlah baro tungku
batin. Sakali masuak ka galanggang, pantangkan babaliak pulang. Patah sayok
batungkek paruah, lagu nan usah tabangkalai, cilako ayam disabuangan.Jikok
sapancuang alun putuih kalau salangkah indak sampai, kini gagal bisuak ulangi.
Dibaliak-baliak ba-mamanggang
baru nyo masak lua dalam, diulang-ulang bak manyapuah sinan katampak kileknyo,
sabab “kegagalan adalah sukses yang tertunda” baitu kecek cadiak pandai. Simaklah
pulo anau jo rimbo nak, tumbuah tak rago urang tanam barabuik sigaek nak
mamanjek indak suatu nan tabuang. Batangnyo manganduang sagu, makanan urang sa
nagari jo kudo-kudo malamakkan, ruyuang diambiak ka pincuran, kok dikabuang
dibalah-balah, elok ka kasau jo kalantai, ka paga nan rancak bana. Daun nan tuo
jadi atok nan pucuak ka daun rokok lidih disusun jadi sapu. Ijuaknyo elok ka
tali, saga pun banyak kagunoan. Buah lamak nirunyo manih. Dimasak jadilah gulo,
diparam tuak namonyo, kok rasan itulah cuko. Sampai-pun ka miang palapahnyo,
tapakai ka rabuak api, sabalun datang Kewe jo Ronson jatuih dakeh urang
namokan. Sungguahpun awak urang batuah banso anau indak takabua sifaik sombong
jauah sakali. Tagaknyo manjauah-jauah, indak mamiliah tampek tumbuah, di bukik,
di lurah dalam, di nan lereang atau nan data. Bia di gurun tanah lakuang inyo
basanang hati juo. Daun nyo ndak rampak bana, kok gugua salero tuo, jatuah
barungguak ka rumpunnyo, indak tagaduah kiri-kanan.
Santano manusia mancontoh anau
nak, batang sampia namo asiangnyo. Pastilah, nagari aman kampuang santoso gemah
ripah loh jenawi, bareh murah tanam manjadi. Itulah masyarkat nan adil makmur,
di bawah ampun ridha Allah. Mako tacapailah nagari nan “baghdatun tayyibatun
warabun ghafur”. Sabab baalah dek baitu nak, satiok urang bapancarian mampunyoi
padok surang-surang, tak ado istilah pangangguran. Tatimbun jurang kamiskinan,
hilanglah bingik ka nan kayo, kecemburuan sosial kato rang kini. Sadonyo
berpotensi, sadonyo aktif produktif, nan buto panghuni lasuang, nan pakak
palapeh badia, nan lumpuah panggaro ayam, nan binguang suruah-suruahan. Inilah
sumber daya manusia modal utama pembangunan baitu pemimpin mangatokan.
Niro ndak buliah sombong ka
lidih, kok indaklah karajo sapu batumpuak sarok di laman. Walau hanyo miang
palapah usah dileceh diremehkan. Sabab dek rabuak kaiduik api sanggup mambaka
rimbo rayo. Mako kalaulah sampai tak paguno nak, ilia santai mudiak bamain, lah
gadang bagendong juo, iduik bagantuang ka ranggaek. Malulah awak bakeh anau, kurang
lah pulo dari sampia. inok manuangkan tu nak kanduang, bao pikia dalam-dalam.
Kaba baraliah hanyo lai sungguah baraliah sinan juo.
Dikaji tantang bio-bio. Nan dikatokan bio-bio nak, bagagang mamanjek samak, biaso
tumbuah di baluka roman saujuik kacang paga. Buahnyo baduyun-duyun, kulik
bakilek kuniang hameh haluih bak bulu anak kuciang, itulah miang sabananyo. Mako
salain banamo bio-bio kacang miang namonyo juo jarang lah urang nan tak tau.
Dek inyo bagagang panjang, bio-bio manjala tanah, supayo tagak bak urang pulo
tapaso malilik batang bagantuang ka rantiang kayu. Banyak kacang pakaro kacang,
kacang miang paliang manggata. Gata dek miang bio-bio taseso sabatang tubuah,
jantuang lah mintak gawiak pulo. Ba’a bana sakik padiahnyo nak sulik lah Ayah
mangatokan, antah kok urang nan marasai. Sumpah, kutuak, caci-makian, upek
caraco, caruik bungkang, dibanci salamo hiduik. Jangankan ka mandakek, mandanga
namo sajo lah jajok. Kok kunun maliek ka pamenan. Jo api mamunahkannyo nak
tunggua dikikih dilantiangkan, baitu doso kacang miang.
Nyampang kok kito manusia
mamakai sifaik bio-bio, sakampuang kanai miangnyo manggata turun-tamurun.
Jauahkan laku nan baitu nak, buliah salamaik hiduik awak. Cubo wa’ang
bayangkan, ulah dek asuang jo pitanah, gunjiang kian kincah kamari, bisa
mararak kasiah sayang urang balaki di sibaknyo. Tibo didagang panggaleh lah abiah
di timpo kabakaran, tansano api nan mamakan tingga juo puntuang baronyo. Taga
dek bingik dangki urang toke manjadi anak buah. Santano kantua ditimponyo direktur
masuak pinjaro, manejer dipecat tagak, sekretaris tabaok rendong. Untuak itu
Ayah ingekkan, hati-hati dalam bagaua, banyak batamu bio-bio nak ulek bulu
namonyo juo. Kurenah bak cando jujur muluik manih baso katuju, awak talen
parlente pulo panampilan pun mayakinkan. Ado
kalonyo potongan dukun paham rasio dalam batin pandai manakok hati urang. Kadang-kadang
bantuak ulama, hadisnyo balapia-lapia, ayatnyo bak ilia, iko dalia iko ma’ana. Ado juo rupo sarjana tau
jo pasal undang-undang, hukum pidana jo perdata. Pendekknyo baragam, kicuah jo
kecoh, nan nyato inyo manyerak miang cundang gabaji nan nyo agiah. Pura-pura
ibo, kasihan katonyo ingin nak manolong barisuak urang batagak gawik gapai
sapanjang jalan baliau mangakeh di subaliak.
Ma adok-i urang macam itu nak,
ado sifaik nan ka dipakai, yaitu manjauah. Ibaraik marambah bio-bio kok hanyo
dioyak dari bawah atau diruntun diratehi alamaik miangnyo batebaran badan ang
juo nan kagata. Kalau ka tangguang-tangguang masuak sakadar badebat manumpalak
eloklah manyisiah sajo. Sabab dek aluih makan jarumnyo, rumik mancari jajak
masuak. Indak batali ka di irik atau tampuaknyo ka dijinjiang salain dandam
parang batin batinju kasudahannyo. Basuo bak pantun-pantun urang, jam gadang di
Bukittinggi talatak di Pasa Ateh, tukang palindih daulunyo. Haluih karajo urang
kini mangarang bungo jo karateh dek kumbang basosok juo. Nak duo pantun
sairiang, babuah rambai di puguak, bungo disasok barau-barau, ulah parangai kayu
bungkuak, caia malaleh kuduak kabau. Pahamkan bana tu nak kanduang, jago diri
ang kanai miang, apolai manjadi miang, samo tak elok kaduonyo. Adopun paku
ataupun pakis tarmasuak bangso suku rumpuik. Sajak dulu di ranah minang paku
takato jadi sayua sampai kini musaua juo. Malah ndak sajo di kampuang awak, lapeh
ka Jawa, ka Malaysia ka Ambon, ka Kalimantan, sampai Brunei Darussalam, populer
katupek gulai paku, lontong Padang namonyo sinan.
Nan
paliang lamak dicampua jariang, serak-serakan udang bariang, asamnyo, asam
balimbiang, bungo sambuang konconyo bana. Kok nak tau jo lamak paku nak cubo
diulang maangek-i, lah masiak mangkonyo sero. Tapi ado saketek nan maibo,
manuruik pituah angku dotor, paku ndak manganduang gizi, sanasib pulo jo
cubadak, manganyang indak bavitamin (he …). Bialah,, ka ba’a pulo lei, Nan nyato itulah budaya awak, gulai pusako Minang Kabau.
Samanjak alun barabalun, maso lauik sacampak jalo, marapi sagadang talua itiak,
paku cubadak alah juo. Hidup paku jo cubadak, maju terus pantang mundur
Kito tinggakan soal vitamin inak,
ditala’ah sifaik-sifaik-nyo kito ambiak ka jadi guru. Dari pangalaman ilmu paku
ado bana nan kadi tiru. Yaitu, perjuangan manantang hiduik, “Strange for life”,
kato si bule. Yakin, gigiah, percaya diri tapi jujur. Itu nan patuik kito
contoh. Cubo ang liek, ang pandangi. Indak sajo di tanah lambuak, di tanah lapa
inyo iduik, di salek batu jadi juo. Malah indak pun di ateh bumi di dahan kayu
tumbuah paku, di batang karambia bisa subur sampai ka pucuak-pucuak atok paku ka
tatap iduik mewah. Sungguah manjadi pengembara, hinggoknyo indak manyeso,
makannyo mancari surang, pantang manggaduah urang lain, bak cando limau di
binalu. Mandiri, itu nan patuik ka
ditiru, suri tauladan ka dipakai. Satantang gigiah jo gagah caliaklah parjuangannyo,
walau dihalang, dirintangi, baluka mahambek paneh, angin pun tak dapek lalu
ulah dek angkuah kayu gadang. Inyo mampu batahan iduik di bawah bayang
kesombongan. Baru kapatang kanai sabik, pagi cako di lanyau kabau, atau diimpok
kayu mati, sahinggo punah tingga tunggua, bisuak pagi tuneh tacogok sa-pakan
lah rimbun pulo. Paneh bataun tak mamba’a, diparun alun ka’abih, antah
kok urek nan tacabuik. Tapi, salagi
rumpun tak binaso nan paku, bapantang mati. Sadangkan maklhuk tumbuhan tu nak,
indak baraka, indak baraso, indak pulo punyo napasu lai gigiah mancari hiduik.
Manga kalian kok manganggur,, ? Banyaklah contoh Ayah liek, taganda di
parantauan, ta tumbuak usaho galeh, pondoh poroh pulang ka kampuang. Pangacuik,
kok ka gadang raso tak mungkin, pokok tandeh kadai lah lapeh. Carilah mato
lokak lain ba’ako lari dari porong. Kandas galeh, lompek ka tukang, ndak lanteh
cubo mangantau, salek juo kao maojek. Saindak-indaknyo jadi cingkariak, manguli
manjawek upah.
Pendeknyo usaho, tidak satu jalan ke Roma kato
rang sinan. Nan ka usah,, kalau ba CV. Duo Jari, ma’agen manjua ganjo, manempe
jo tante girang, adaik malarang, undang managah, isuak basinggang di narako.
Kok lai baliak ka kampuang, basawah mambukak landang, baparak, taranak ayam,
syukur bana turun ka tani. Hah… iko indak, sawah tingga, ladang marimbo,
hutan kosong, lahan talantar, inyo nan sungguah di palanta. Tangah hari di
lapau juo, domino balapia-lapia, gurau jo kincah nan utamo. Sahinggo di luluak
tajak balabiah, di meja pinggan tak cukuik. Pamaleh! kanker jo tumor dalam
hiduik nan panyagan, pambarek tandan, pamalu lambek bakisah. Pantang cilako
kami dulu, bagayuik ka urang tuo, babaliak makan ka pusako. Apo
lai marengek-rengek, pacar den lah gadang juo, kawin ka ba’a ko den Ayah, itu
haram bagi anak Minang. Baitupun taradok palajar, mahasiswa nan pacah mental,
pangaluah panjang, patuik baraja dari paku. Mantang-mantang anak kuliah, gengsi
bana turun ka pasa, namuah manjadi kutu rumah. Panganggur intelek bahaso
trend-nyo, rumus nan dipakai-nyo. Tujuan sikola jadi pegawai, cari karajo ilia
mudiak, masuak kantua kalua kantua, lamar kian mohon kamari. Sahinggo lah tipih
tapak sipatu, tabuak sarawa, tantang ikua, batarimo ka indak juo. Tidak ada
lowongan, atau tunggu saja panggilan, baitu jawab personalia. Mako dek bosan
gilo mananti umua samakin gaek juo. Kasudahannyo, baputuih aso, tibo depresi,
frustasi, mamanuang, panggalak surang.
Dicarak lai kaleang baygon,
baburiah muncuang dalam kamar. Cengeng! mako dari itu nak, karano waang lah SMA
nan Insya Allah tanago Ayah kuek juo, talakik manyambuang ka Fakultas, kini-kini Ayah pasankan
nyampang kok jadi mahasiswa, sampai-tak sampai di wisuda, jaan pasang jarek
samato jadi pagawai di kantua-kantua. Karano pitiah tiok mangarik,
sogok-manyogok alah biaso atau dek sabab karano lain indak manabuak cito-cito.
Mako,, bukak-lah usaho surang, bawiraswasta, bahaso kaliannyo.
Jaan tagoda baman jo pagawai,
kok indak di kantua indak ka makan, badasi juo andaknyo, awak musti sanggup
mandiri, bedikari. Ingek kato Bung Karno “Kesempatan itu bukan ditunggu, tapi
diciptakan”. Kalau hanyo hiduik manunggu, samo lah awak jo lawah-lawah,
sifaik pasif tu mah namonyo. Sadangkan awak harus agresif, progresif dan
dinamis. Baitu karakter urang Minang, watak pusako dari dulu, kini kalian
mawarisi. Adopun nan ka di pantang ka dihindari, laku parangai dek binalu,
sifaik cilako dibaoknyo. Takalo bamulo, inggok manempe di kulik dahan, duduak
di ujuang-ujuang rantiang. Eloklah baso batang limau, urang bataduah di baok
naiak, dijamu dibari makan, kamalam diagiah lapiak. Dek lamo lambek manompang
mulai bapucuak salai daun, kian hari batambah rimbun, urek manjala-jala juo
kini malilik mangulampai.
Akia kato sudahan kalam, inyo
barantiang badahan rampak, badaun babungo kambang, batang gampa urek mancakam,
kalahlah nan asa dek nan tibo. Kini limau tingga jo namo, ujudnyo nyato lah
binalu, sumpah bagumam batangguangkan. Jauahkan sifaik nan baitu nak, gadanglah
doso mudaratnyo. Tahu-tahu iduik manompang, awak buliah urang tak rugi, usah
kalamak dek awak surang, cadiak buruak tu mah namonyo. Licik, kato urang
subarang, diagiah hati, bakandak jantuang, nan bak Bulando mintak tanah. Buruak
laku, jaek parangai, aka ciluah busuak pangana, niaik tak lain maniayo.
Banasehat para pujangga, “Jangan ciptakan kebahagiaan di atas
penderitaan orang lain” atau bahaso populer Minang Kabau “Lamak
dek awak katuju dek urang”. Kok raso dibaok naiak, pareso dibaok turun
itulah timbangan rang babudi. Santano budi nan lah pupuah nak, alam sampik
langkah tatumbuak. Sulik batenggang bakalaka, badan disisiah urang banyak.
Dangalah pantun urang dulu: Dek ribuik
rabahlan padi,dicupak datuak Tumangguang, kalau iduik indak babudi, duduak
tagak kumari cangguang. Babelok babilin-bilin, di capo padi ka tabiak, dek elok
urang tak ingin, dek baso urang nan garik.
Kok tumbuah ba induak samang,
tenggang amanah jan binaso, pitaruah dipaliaro, martabat dijunjuang tinggi,
caliakkan raso budi baiak. Ijan samantang urang lah picayo, awak kuli disangko
toke, ba’a kalatiak ujuang jari, angek lah tadah dari cangkia. Nyampang anak
iduik di rantau agak-agak di kampuang urang, bumi dipijak usah lambang, lauik
ditampuah jan bariak, manyauak indak mangaruahi. Turuik-kan adaik caro sinan,
isi cupaknyo nan tatagak, tiru ragian nan takambang. Kok bakato di bawah-bawah,
usah pangieh jo panggisia, kecek maikua itiak jantan. Lah nyato si pontong tak
bajari, cincin ameh baparagokan. Urang lah mati indak makan, rimah disapu ka
ilaman, pantangkan bana tu nak kanduang. Mambunyikan tipi jo radio, usah
sahabiah-habiah puta, tenggang subalah-manyubalah. Mungkin anaknyo baru lalok,
tagaduah urang sadang damam, pikiran nan samak-samak ibo.
Samantang awak naiak Honda,
kanalah urang jalan kaki, kanai potong indak mamba’a nak, nan bedo kabuik di
balakang, bunyi knalpotnyo nan manyeso. Kasimpulannyo,, walau binalu nan
tatuduah ambiak ibaraik jo itibar usah manari di ateh bangkai, Ayah tak suko
tantang itu.O… nak kanduang badan dek Ayah, lah panjang Ayah batutua, bajelo
kisah tafsiran, mangaji rasio alam. Tapi ba’awal kato bamulai, Ayah bukanlah
cadiak pandai, buto dalam pangatahuan, rabun di tantang pangalaman. Mako,
ibaraik si buto dapek gajah. Nan taresek baru
ikuanyo, alunlah tubuah sabatangnyo. Kok lai namuah mambaco nak, manyimak
mamparatikan, di alam kuliliang kito nagko batabua suri tauladan, banyaklah
contoh jo ibaraik. Jo kaharibaan bisa disauak, paham di batin manampuangkan,
sinan basuo lubuak ilmu aia janiah, sayak nan landai tampek baranang aka budi.
Dek sabab karano itu, rajin-rajin anak baguru, maliek bayang nan tasirek.
Cubolah jawab tako-taki, kiat isyarat dari alam dan itu anjuran dalam syarak tu
nak. Tuhan bana nan manyuruahkan, batanyo Allah jo firman-Nyo: “Apakah
kamu tidak memperhatikan betapa bumi dihamparkan dan langit di sungkupkan,
apakah kamu tidak memperhatikan pegantian siang dengan malam, apakah kamu tidak
memperhatikan keberadaan binatang unta dan lain sebagainya ?”. Malah
tanyo baruntun dari Tuhan kapado kito manusia, ”Afala tubbsirun, afala ta’kilun,
afala ta’lamun, afala tattafakkarun Ya Ulil Albab? Satiok tanyo
bakandak jawab nak, kononlah pulo tanyo Allah. Hampia sajam Ayah basurah, kini
dihimpun ciek-ciek, diambiak pati santannyo. Dari sapanjang tutua tadi tigo
sajo isi pidoman, yaitu hubungan diri samo diri, hubungan diri jo manusia,
hubungan diri dengan Allah. Mari disabuik satu-satu. Adopun hubungan diri jo
diri indaklah lain mukasuiknyo mambantuak watak jo karakter dalam mancari kepribadian,
adolah limo rasionyo nak.
Nan
partamo,, tujuan hiduik, motivasi jo nawaitu. Dari mano datangnyo awak, sadang
di mano kito kini, kamano arah ka dituju. Batanyo ka diri, untuak apo waang ko iduik? Ka
manga datang ka dunia-ko? Kok indak tau jawabannyo, Tuhan manolong
manjawabkan.“Wama akhlaktul jinni wal insa illa liyak buduni”. Tidaklah aku
jadikan jin dan manusia kato Allah, kecuali untuk mengabdi kepada-Ku saja.
Untuak itu Rasulullah pun batitah, iduiklah sasuko hati, tapi ingek salamo
iduik musti ka mati, karajokan apo nan taragak, tapi ingek satiok karajo akan
ditanyo, cintoilah apo nan dihati, tapi ingek satiok pertemuan ado perpisahan,
itu nan partamo. Nan kaduo, bapandirian taguah, berprinsip nan jaleh istiqamah
yakin kan
diri. Arek-arek kalau bapacik, taguah-taguah bakeh ka tagak. Usah baganggam-ganggam
baro, raso kahangek balapehkan. Kalaulah tagak di nan bana, ijan ragu manantang
bandiang.
Nyampang nan hak dirabuik,
rampeh, martabat dilanyau urang, pantangkan mundur satapak Yuang, haram bumi
bakeh Ang lari. Syahid membela kebenaran dayuih mangalah ka nan salah. Nan katigo, jujur jo amanah. Di dalam hati manusia ado
zat nan paliang adil, itulah inyo kalbu kato rang siak, nurani kecek rang
pandai, raso pareso keceknyo adat. Musuahnyo, iyolah napasu, sadangkan akal
kumari masuak. Mako satiok kakok ka diawai, tanyolah dulu nan di dalam lai kok
izin hati nurani. Biasonyo pikia sakali, mananglah nafsu, akal mandorong jo
usaho, badan mambantu jo karajo. Tapi baoklah maranuang dalam-dalam, duo tigo
ulang bapikia. Kalbu nan suci akan manang, picayolah. Kompasnyo indak
jauah-jauah, yaitu hukum cacak jangek. Piciaklah diri awak dulu, sakik dek
awak, sakik dek urang.
Nah, nan kaampek, dinamis,
ligat kato rang medan,
lasak kato rang Minang. Usah layua pandingin darah, talampau banyak agak-agak,
suko mananti garah alah. Kalau cameh jo gamang lah dahulu, ragu jo bimbang,
takuik kanai alamaik karajo tak manjadi. Tapi kok lah habih tenggang jo kalaka
nan di juluak ndak jo lareh, nan dijapuik ndak kunjuang tibo, baru tawaqal pado
Allah, takdir tu mah namonyo. Hadapilah dunia dnegan senyum, baitu kato ahli fikir.
Nan tarakhir, nan kalimo. Yaitu, basifat saba
jo rillah. Nan Ayah mukasuik dengan saba, bukan mambatu muko tembok, kanai
lampang pipi nan suok, diagiahkan pulo pipi kida, bukan baitu. Tapi, indak
cameh diwakatu susah, indak takabua di nan lai. Hindakan tamak jo lobo padokkan
apo nan ado, syukuri barian Allah. Nan manjadi sifat dari napasu, adolah salalu
maraso kurang, Tansano Marapi jadi perak, Singgalang jadi suaso, nyo mintak Tandikek
jadi ameh, Gunuang Sago manjadi intan. Baitu kandak dek napasu. Untuak itu, ado REM nan paliang pakam, yaitu sifat kana’ah. Aratinyo, sifat kana’ah
memanfaatkan dan merasa cukup dengan apa yang diperoleh. Kok urang baparabola,
dek awak tipi hitam putiah, usah manonton ka subalah. Tapi, nikmatilah nan awak
punyo, karano itu baru nan ado. Dek ranggaek nan kurang mampu, maraso banggalah
tamat SMA gunokan ilmu nan didapek, itulah inyo sifaik kana’ah.
Ba’a pulo hubungan diri jo
manusia, dek kito makhluk sosial nan hiduik sanda-basanda, mangko paeloklah
hubungan jo masyarakaik. Ba’alah kacadiak awak, baralah kabanyak pitih, kito
paralu jo manusia. Saindak-indaknyo paja sirah baru ka laia. Kalau wa’ang
mangecek surang, galak-galak indak bakawan, Ayah antakan ka padang gaduik, tandonyo utak nan lah kanai.
Katahui-lah nak, sahino-hino hiduik, kalau awak disisiah urang ilia lalu,
mudiak tak singgah, ka tangah tarapuang-apuang, ka tapi tapenda-penda. Banyak
pintu caro bagaua, kuncinyo hanyo sabuah. Yaitu, hormati orang lain, sakali
urang dimuliakan, balipek gando kabalehnyo. Ciek jari manunjuak, tigo nan
untuak awak. Ado
limo nan musti dipakai. Manolah caro nan limo, Partamo, panyapo,; Kaduo,
pamuji;, Katigo, panolong;, Kaampek, pamaaf;, Nan Kalimo, panyuko.. Tagua sapo
dimaa basuo, ibaraik asahan silaturrahim, batin tajam, budi bakilek. Paramah
baso katuju, muluik manih kucindan murah, sopan jo santun dilabiahkan. Nan elok, nan rancak bana awak dulu mulai manyapo nan
bansaik sapo dahulu, piliah-piliah manyapo gadih, tanyo-batanyo ka sia tantang
hobi, tantang usaho, tantang dunsanak familinyo. Kok anak tingga di kampuang,
sapo satiok urang lalu, usah disibak jo di sisiah. Pangkek rang gaek dipa-apak,
patuik ba amak imbau amak, ba-inyiak atau ba-angku, ka nan ketek baitu pulo.
Nyampang awak di rantau urang,
asal kenal wajib disapo. Paliang indak, jo angguak ketek, bahalo, baangkek
tangan, itu kapalo baso-basi. Adopun sifaik dek manusia nak, ingin dipuji,
dikagumi, diumbuak, disanjuang-sanjuang, bataruih-tarang nyo nan sagan.
Siapopun ingin panjang umua, tapi takuik manjadi tuo. Mako sananglah bana
dihatinyo, dikatokan baliau awet mudo, umua gaek, kaniang bakilek, taimpik
galombang anak bujang, Pujilah nan disayanginyo, anaknyo nan kamek lincah, galehnyo
nan tagak tali, tapi ijan dipuji bininyo
rancak, balapia tinju dihiduang ang. Agak-agak maanjuang urang nak, usah
malimbak, malabiahkan, overdosis ibaraik ubek. Bisa malonjak anak baji,
babaliak arah panabangan, nak tuah dapek cilako. Sasudah itu suko manolong, malang mujua, sakik jo
sanang, indak kalapeh dari tangga, kini urang bisuak kok awak.
Bakato Buya Hamka :“Jangan
tetawakan orang jatuh, tapi bersyukurlah kalau anda tidak jatuh, dan
sebaik-baik pekerjaan adalah menolong orang dalam jatuh”. Kok sanang
jalang-manjalang, kok sakik silau-manyilau, kok mati janguak-manjanguak. Banyak
caro manolong urang, tolong jo pitih jo harato, tolong jo jariah jo tanago,
saindak-indaknyo tolong tolong jo aka pikiran, jo do’a jadi juo. Sauleh rimah
dalam litak labiah lah gadang manfaatnyo dari sakancah nasi, katiko kanyang. Nan katuju dek Rasulullah, pamaaf indak pandandam.
Sampilik mambari maaf, pamaha jo karilahan, itulah urang rendah budi.
Mambayang ka paroman-nyo, muko
karuah, kaniang bakaruik, hati kasek, bantuaknyo sanga, lah pupuih Nur-Hidayah.
Sadangkan Adam lai nyo khilaf, talampau pantang bamakan khuldi, Tuhan mambari
kaampunan, kok kunun-lah kito makhluk. Manuruik dalih biasonyo nak, apobilo
urang pabaso tando ceke, apobilo pacimburuan tandonyo jahek, urang pasumpah
tando ciluah, pandandam tando takabua, setan basarang di hatinyo. Awak barasiah
tak badoso, urang lah salah kasadonyo, namuah batahun ndak manyapo, jo dunsanak
bakarek rotan. Baparingek Nabi jo hadis-nyo, duo nan ka diingek, duo pulo nan
ka dilupokan. Nan kadiingek, salah awak ka
urang lain, jaso urang ka diri awak. Dan nan ka dilupokan, jaso awak ka urang
lain, salah urang ka diri awak.
Nyampang sunsang tabaliak
pasang nak, cabiak-cabiak silaturrahim, caia ukhwah islamiah, sinan ka turun
murka Allah. Kini nan kalimo, nan kalimo yaitu panyuko, barasiah hati, kok
urang mandapek rahmat sato basyukur, bagumbira, nyampang kok bala manimponyo,
prihatinlah di nasib kawan. Usah sabaliaknyo nak, manampak kawan barasaki,
awaklah masam kurang bunyi, hatipun paneh manggalagak, mancaliak kadai urang
kayun, dek awak susuik jua-bali. “Ayam
batino nan batalua, ikuanyo padiah dahulu”. Jauahkan sifaik nan baitu nak. Baitupun
usah pamatahkan kecek urang, suko maudi, marandahkan, manunggu utang, di nan
rami mamasang pitih barakuak. indak saide sapandapek, balain tapi katagokkan,
itu biaso dalam rapek. Tapi agak-agak kalau badebat, iyokan dek urang nan
tasampai, lalukan dek awak jo daliahnyo, indak bakasam sambuang paran.
Manyubarang di aia dareh adolah bana rasionyo. Ambiak ancang agak kahulu,
turuikkan hiliran aia, manyerong ansua kamudi, malereng geser haluan, biduak ka
sampai di subarang. Usah disongsong aruih sungai, karam di ri ang diputanyo
hanyuik kok indak bamuaro.
Manyanangkan hati urang,
itulah resep pergaulan indak karasan salamonyo, picayolah. Adopun hubungan
timba baliak antaro makhluk dengan Khalik ibaraik ikan dengan aia. Kok nyampang
ikan tapisah, carai talantiang dari aia, alamaik hiduik ka sansaro, tak kama manggapai lai. Tapi sabaliaknyo nak, aia indak
manganduang ikan, haram kok inyo ka tagamang, samiang alun ka ta cameh.
Baitulah pulo dengan Tuhan, walau manusia kapia sadonyo, langik engka, bumi
durako, indak ka sumbiang martabat-Nyo, zat Allah tatap mulia. Dek sabab karano
itu nak, ijan manjauah dari Allah. Hubuangkan diri jo nan satu. Salamo jantuang
badanyuik, salagi angok turun-naiak, Tuhan nan ambek dilengahkan. Kalau diri
sudah manyatu, dakek nan tidak baantaro, jauah nan tidak bajara’an, sinan
hidayah katurunnyo. Sahamba-hamba tabu nak, limo kali dalam sahari tamui Tuhan
jo talipon, mangecek langsuang samo surang.
Mintaklah apo ka di mintak,
kadukan nasib parasaian, tangih jo ratok ka bapujuak, tagamang lai ka bajawek
Rahman jo Rahim salamonyo. Adopun kok Ang nak tau satantang nomor talipon-Nyo,
hanyo sabanyak tigo angko. Yaitu, 24434. duo rakaat shalat subuah,
ampek rakaat waktu luhua, ampek pulo dimasuak asar, tigo rakaat di mugarib,
ditambah ampek shalat isya. Aratinyo, sumbayang/sholat nak, sumbayang,
sumbayang, sumbayang, usah ditinggakan.
Manuruik sifaik jo
janji-janji-Nyo Allah itu Maha Pengampun, murah jo maaf, maha jo dandam. Tapi
ado duo nan tak bahampunan, partamo murtad, kaduo syirik. Nan
dimukasuik dengan murtad, nyato-nyato mamutuih tali, maurak buhua gagang iman,
kato jo buek mambulakang, kapie sirah urang namokan. Sawajah tantang pado
syirik, dalam nan iyo baindakkan, hati nan ragu-ragu bimbang. Dilaia lai
maangguak, di dalam batin manggeleang. Tauhid saparo sudah, mancari Tuhan
salain Allah. Kok itu sifat nan bapakai, berang Allah sampai ka gunjai tunggu
jahannam hari isuak. Jangankan pado Tuhan Allah, manusiapun lai pandai berang.
Kok hati bini alah manulak, tubuahnyo lah mambulakang, tandonyo indak nio awak,
caraikan istri sinan juo. Atau di dalam inyo basuami, mancari pulo laki-laki
lain, wajib ditalak salamonyo. Mamakai istri nan baitu dayuih hukumnyo dalam
Syarak, tacacek bana di nagari, layua talingo kecek urang. Mako kini Ayah
ingekkan, hati-hati manjago iman. Taguah-taguah pacik tauhid, usah sumbiang,
usahlah cata. Kok bulek indak bapasagi, picaknyo indak basuduik, runciangpun
indak bajipang. Walau ba’alah badai mahampeh, lauik gilo tapan mangamuak,
kamudi usah dilapehkan. Hanyo Allah tampek balinduang nak, bukan dukun,
bukanlah datu, bukanlah pulo tukang tanuang atau mamintak bakeh kuburan, kok
kunun ka setan jo ubillih.“Iyya kanak budu wa iyya kanasta’in” kapado
allah kito manyambah kapado-Nyo pulo kito mintak tolong”.
Nah… itulah nak, itulah
pitaruah Ayah. Kok nasehat ko lah namonyo, kok pituah ka Ang katokan. Nan nyato utang ka anak lah taansua. Lain hari
Ayahlansaikan.
A . . . baa Ang kini, karano hari lah laruik malam, badan latiah, mato takantuak, kito baganjua lalok dulu. Insya Allah bisuak kok lai iduik juo, disambuang rundiang, ditamatkan surah. Sagitulah da’ulu, sakian sajo. Mudah-mudahan sedikit waktu lagi akan kami susunkan Pitaruah Ayah serial ke-2. dalam format dan judul yang sama. Tak ado mukasuik manjiplak, tapi hanyo ado satu tujuan, supayo kami nan mudo ko bisa, dan buliah pulo baraja. Bisa di caliak patang jo pagi…Tarimo kasih Mak Datuak..
A . . . baa Ang kini, karano hari lah laruik malam, badan latiah, mato takantuak, kito baganjua lalok dulu. Insya Allah bisuak kok lai iduik juo, disambuang rundiang, ditamatkan surah. Sagitulah da’ulu, sakian sajo. Mudah-mudahan sedikit waktu lagi akan kami susunkan Pitaruah Ayah serial ke-2. dalam format dan judul yang sama. Tak ado mukasuik manjiplak, tapi hanyo ado satu tujuan, supayo kami nan mudo ko bisa, dan buliah pulo baraja. Bisa di caliak patang jo pagi…Tarimo kasih Mak Datuak..
BAB III
KEPRIBADIAN MINANG
Sama dengan Perbedaan
dasar antaro silek awak jo seni beladiri urang lain, baitupun falsafah bamain
alang-alang, agaknyo paninggalan-paninggalan budaya nan berbentuk non beda itu
lah bacarito panjang tantang kapribadian minang tempo dulu sahinggo baunnyo
semerbak sampai melintasi daerah perbatasan. Labiah jauh kito manampak
seolah-olah lukisan tadi sangajo diabadikan sabagai contoh jo toladan kapado
anak cucunyo kapado kito dan katurunan sunduik basunduik untuak manjadikan nyo
landasan sikap dalam hidup bamasyarakat, namun kito manyadari bahwa nantik
disuatu maso urang indak lai kamanyukoi gaya bahasa klasik nan kurang
komunikator, mungkin isuak rumah gadang hanyo akan ditamui di taman mini
Indonesia indah atau dikabun bungo Bukittinggi, jurus-jurus silek minang nan
unik tingga sabagai gambar-gambar mati dalam carito komik dan kalau ado urang
yang baminat manyusun karya tulis tantang Minangkabau silahkan datang ke
perpustakaan laiden di Eropah catatannyo tasimpan dideretan buku-buku tantang
mesir kuno tantang kota Menphiz dan Tebe nan tenggelam, juo tantang
binatang-binatang purba nan lah punah dari permukaan bumi, hilanglah nan ma nan
kahilang biakan hanyuik nan tarapuang tapi roh adat mesti dipatahankan.
Apabilo padam
kapribadian minang badatanglah lonceng kamatian minangkabau tinggalah Sumatera
Barat sebagai sarang nan pernah bapauni daulunyo dengan kato lain. Anak-anak
kito isuak ndak berhak lain mendakwahkan diri sebagai urang minang tapi saya
anak Indonesia
kelahiran Sumatera bagian barat. Baa dek baitu, sabab hakikat minang itu
bukanlah hasil seni, bukanlah wilayah, dan bukan juo katurunan, inyo adalah inyo
tergantunglah pado generasi kito kini. Apoko tungkek estafet itu akan
ditaruihkan atau akan dilipek sampai disiko. Apo kito basadio manjadi angkatan pengkhianat nan menggelapkan amanah. Apo
kito lah siap manarimo caci maki sumpah sarapah dibelakang hari. Apo kito
relakan adat dikubua samantaro kito melestarikan kehidupan gajah, harimau
sampai biawak sekalipun jawabannyo ado dalam dado kito surang-surang.
Angku-angku dunsanak pambaco, izinkanlah kami mambaco bahaso-bahaso sandi dalam
ujud kreatifitas urang minang, kito piliah nan taserak kito rangkai kemudian
dikonfigurasikan manjadi suatu bentuk nan bisa dicaliak sacaro konkrit.
Adopun objek yang kami piliahkan iyolah fungsi
surau sebagai sarana pendidikan formal dan informal dan latar belakang tradisi
marantau bagi urang minang, nan baiaklah den utang baangsua mako lansai, kato
basabuik mako dapek, akan kito masuak sajo kapado pokok perbincangan didulang
sadalung lai pandulang ameh bangkaulu, diulang saulang lai panyambuang tulisan
nan daulu. Bismillahirrahmanirrahim. Sesuai dengan kodratnya laki-laki
dilayiakan dengan bangun tubuah nan kuat kokoh dengan nyali keberanian nan
tinggi dan bapikia labiah rasional dibandiangkan dengan kaum wanita. Barangkali
dengan sagalo kalabiahannyo itulah timbua naluri ingin mampimpin, mambarikan
parlindungan kapado wanita nan memang mambutuhkan.
Kemudian
menyusul hak dan kewajiban antaro kadua balah pihak, sarato pambagian tugas nan
tapisah, manuruik kadudukan masing-masing. Sajak manusia tingga diguo-guo
sampai kapado mangenal peradaban bahkan taruih ka zaman teknologi kini nangko
ruponyo pambagian wewenang itu masih tampak nyato walau bateh dan versinyo
mangalami perubahan-perubahan. Sekalipun akhirnyo pihak wanita menginginkan
persamaan hak nan sabagian lah dicapainyo tapi mustahil malawan kodrat sebab
kodrat itu hadir tanpa dimintak dan tanpa dituntuik. Itu sababnyo perjuangan
emansipasi kadang-kadang taraso tidak adil karano wanita ndak pernah manuntuik
persamaan kawajiban, akan pincanglah jalannyo masyarakat sakironyo hak disamokan
sadangkan kawajiban ndak saimbang dalam konteks minangkabau yang menganut
kaidah tersendiri yaitu mambarikan seluruh apo nan manjadi hak-hak wanita, sasuai
dengan kodratnyo pulo, hak perlindungan keamanan, hak pelayanan ekonomi,
kedudukan sosial dan lain sabagainyo. Nan kasadonyo
lah lamo dimiliki wanita minang.
Oleh sebab itu
tokoh-tokoh wanita nan mengobarkan peran emansipasi ndak pernah muncul ditanah
minang karano memang tidak dibutuhkan, untuak apo manuntuik sasuatu nan lah ado
dalam genggamannyo. Adat nan marupokan peraturan tatinggi dalam masyarakat
terlalu banyak mambarikan fasilitas dan subsidi kepada wanita, rumah gadang
secara gratis disuruah tunggu, ndak kamanyeo ndak kamangontrak, seluruh hasil
harato pusako makanlah, minumlah, pakailah. nak basuami dilamarkan sampai pun
katurunan manuruik garis keibuan kurang apolai wanita ditanah baradab ko...
Hanyo satu nan tak pernah lapeh dari tangan, yaitu kekuasaan walaupun
kadang-kadang urang laki-laki sampai mangalah ka rantau urang, demi
kesejahteraan dunsanak kamanakan namun kato putuih ado ditangan mamak, wanita
minang tidak mengatur tetapi diatur mereka hanyo punyo hak pakai bukan
memiliki, biapun kunci ado dipinggang tapi rangkiang indak ka dibukak oleh
parintah siapopun kecuali suruahan mamak. Sabaliaknyo mentang-mentang punyo
kuaso seorang mamak ndak buliah salaluaso maambiak padi sabalun ado persesuaian
dari bundo.
Urang padusi
ndak berhak jadi penghulu, namun penghulu alun ka tagak kalau para bundo
kanduang sapakaiak indak manarimo. baitu sapanjang adaik dipusako takalau
cindua mato dihadapkan sebagai terdakwah karano manculiak puti bungsu dari
sungai ngiang seharusnya bundo kanduang salaku kapalo pemerintahan berhak
memberikan kato hukum tapi kasus pelanggaran adat itu diadili oleh basa ampek
balai lembaga yudikatif nan sadonyo terdiri dari laki-laki. Nan
tantu sajo ateh restu dan pertimbangan sang ratu bundo kanduang.
Nah,
angku-angku dunsanak pambaco, dari keseimbangan hak dan kewajiban itulah
terciptanyo kerukunan dalam masyarakat minangkabau, kemudian angku-angku akan
kami ajak manyalusuri radius kewajiban seorang laki-laki dalam keluarga
baitupun dalam masyarakat kampuang ka nagari, pado pokoknyo seorang laki-laki
di minangkabau mempunyai fungsi rangkap, fungsi nan mengakibatkan tumbuahnyo
ampek tangguang jawab dalam wewenang nan babeda, partamo fungsi ayah sebagai
baban langsung dari hukum Islam bahwa ayah mamikua tangguang jawab panuah kapado
istri dan anak-anaknyo, nan maliputi tangguang jawab lahia dan tangguang jawab
batin, sandang, pangan, perumahan, pendidikan dan kesejahteraan keluarga sesuai
dengan kebutuhan. Inyo wajib melaksanakan tugas-tugas kebapakannya sampai
anak-anak dewasa. Nan padusi sampai
basuami nan laki-laki sampai mampu hiduik mandiri.
Disamping fungsi ayah jo fungsi mamak sebagai
pengamalan dari ajaran adat, mamak punyo tangguang jawab moral memimpin anggota
kaumnyo sapanjang bateh-bateh nan tagarih di pusako, mamak akan manarukokan
sawah, mambukakkan hutan paladangan, mambangunkan rumah gadang, kemudian
mangatur pamakaiannyo. Dalam hal iko beliau bukan bakarojo surang akan tetapi
dilaksanakan sacaro bagotong royong antara saluruh mamak-mamak dalam kaum nan
sifatnya insidentil. Sedangkan tugas-tugas mamak sacaro pribadi adolah mangatur
hal-hal nan bukan materil seumpamo manjago karukunan rumah gadang nan
panghuninyo terdiri dari babarapo unit keluarga. Katokanlah mamak berfungsi
sebagai koordinator rumah gadang nan batangguang jawab kalua dan kadalam.
Seandainyo ayah dan kamanakan-kamanakannyo atau
urang sumando indak mampu mambari nafkah keluarga disebabkan sakik, disababkan
lamah atau bacarai umpamonyo, mako fungsi ayah diambil alih oleh mamak.
Dunsanak kamanakan ndak katalantar biayanyo dari harato pusako dan mamak-mamak
akan menggarapkan sawah secara kolektif dengan itu berarti tasadio dua figur
penyelamat dalam satu keluarga yaitu ayah dan mamak, kalaupun salah satu tidak
berfungsi masih ado fungsional lain, sehingga jaminan kehidupan mutlak tapanuhi
bia kehidupan material atau-pun kehidupan spiritual. Itu sababnyo ndak pernah
tadanga ratapan anak yatim di tanah minang, anak piatu nan kamatian mandeh ndak
kamandarita di tangan ibuk tiri sabab si anak akan diasuah di rumah gadang oleh
padusi-padusi di dalam kaumnyo. Nah, dunsanak pambaco, Kalau tadi ado duo
paranan dimainkan seorang laki-laki di minangkabau yaitu peran ayah dari hukum
Islam, dan peran mamak dari hukum adat, mako ado satu peran lain yang bersumber
dari undang-undang yaitu tuntutan kewajiban kapado masyarakat lingkungannyo
satiok urang musti berpartisipasi taradok masyarakat kampuang dimanyo tingga,
mamaliharo karukunan basamo sabagai satu kesatuan warga dalam wilayah jorong
atau desa, membangun sarana-sarana jalan, irigasi, pendidikan, rumah ibadah,
sekolah apo sajo kebutuhan yang bersifat umum.
Elok rumah dek tungganai, elok kampung dek urang
tuo, dek nagari dek panghulu. Nah urang tuo nan dimukasuik disiko adolah kapalo
desa dan staftnyo mamak-mamak yang di rumah gadang tadi. Di tangan merekalah
talataknyo karukunan dan ketertiban masyarakat kampung. Tapi alah salasai ko
tugas dengan tigo tuntutan kewajiban tadi, alun,,, alunlai, masih ado ciek lai
nan kadikakok, apotu ? yaitu wilayah yang labiah luas iyolah Nagari,
nagari yang kalau kito jabarkan labiah luas lai yaitu negara, seluruh potensi
harus dikerahkan apo nan ado didermabaktikan untuk nagari, atau untuk negara jo
dana, jo tanago, pikiran, waktu dan lain sabagainyo, pendeknyo ndak satupun
urang yang bebas dari tugas-tugas kanagarian, bajalan bairiang, baiyua, maisi,
patah batungkek, buto bairik, sadonyo musti talibat, tantu sajo sabateh kampuan
surang-surang.
Mambantu dunsanak-dunsanak nan di kampuang konon
kabanyo dana nan takumpua mancapai jumlah satu milyar, alhamdulillah satu
pernyataan dari papatah nan mangatokan saciok bak ayam sadanciang bak basi
mandapek samo baruntuang kaciciran samo marugi tibo di elok baimbauan tibo di
buruk bahambauan, bukti ciek lai bahwa nagari lai bapatenggangkan banyak
kamanakan, talalu banyak contoh-contoh nan manguatkan bahwa tabang gagak jo
itamnyo, bajalan urang minang jo adatnyo. Dimanopun bumi urang dipijak langik
urang dijunjuang namun bumi jo langik minangkabau ndak kalupo. Pernah seorang Sarjana
sosiologi manyabuik-nyabuik minang dalam desertasinyo,, untuak mancapai doktor
antaro lain baliau mangatokan bahwa urang-urang Minangkabau itu kuno, licik dan
pelit licik itu caro awaknyo galia ma,,, pelit artinyo sampilik, ceke. Mandanga
kato-kato nan tak lamak dari si sarjana nan bukan minang itu urang awak heboh
bak labah tahoyak sarang tasingguang bana puncak kadanyo. Berang, banci, kutuak
sumpah sarapah babaua manjadi satu macam-macam reaksi urang waktu itu dari
golongan intelektual, ado nan manantang badebat di forum resmi, undang-undang
hukum mangatokan bisa dituntuik di pengadilan karano itu penghinaan. politikus
manilainyo SARA mangancam kerukunan dan kesatuan nasional. para remaja
berkomentar paja tu sakik hati ka pamuda minang sabab cintonyo ditulak. nan
pareman manggaregak dan sado laki-laki dilapuak muncuang paja tu, dan lain
sabagainyo. akhirnyo dengan babarapo partimbangan masalah ko didiamkan sajo,
nah terlepas dari persoalan dari harago diri sabab barang nan dicintoinyo di
cacek urang, seolah-olah urang awak ingin mangatokan raip raite orong my
country kok rancak kok buruak nagari den, manga ang…. kiro-kiro baitulah,
angku-angku dunsanak pambaco, berpedoman kapado kenyataan nan kito kamukokan
tadi dapeklah kito tariak kesimpulan bahwa image nan mangatokan, bahaso urang
minang marantau adolah palarian menyingkirkan diri dari struktur masyarakat nan
tak manusiawi, atau marupokan pambarontakan adat tarnyato bohong samo sakali,
suatu persangkaan nan tak punyo dasar, urang laki-laki di minangkabau ndak
pernah mengeluh, apolai mambarontak inyo indak maraso dirugikan malah
sabaliaknyo maraso bangga dan bahagia, kalau dikana dipikia-pikia,, baitu sarek
tugas nan disandangnyo tugas sebagai ayah, sebagai mamak, sebagai putra daerah,
nan bagi urang lain mustahil ta angkek sakaligus, mako akan timbul pertanyaan,,,
resep apo nan dibarikan dan baa caro mamparsiapkan fisik dan stamina serta
mentalnyo, sahinggo sanggup manjadi Superman macam itu jawabnyo, iyolah
mereka digodok di pusdiklat adat, apo pulo itu pusdiklat adat ? Lain kali
kito sambuang,,tantunyo dengan format dan edisi yang baru pulo. Tarimo kasih
dunsanak, kok kato nan indak pado tampeknyo, atau salah ketik dan
sabagainyo..panulih minta maaf.. ka Tuhan ambo mintak ampun.
Wassalam
Langganan:
Postingan (Atom)